Teknolojideki değişme bütün
yaşam biçimlerini, çalışma şekillerini, sosyolojik yapıyı, insan ilişkilerini, ekonomiyi köklü bir değişime uğratıyor.
Bazı alanlarda
o kadar hızlı bir değişim karşınıza çıkıyor ki
bunu
, bunun
etkilerini; faydalarını veya semptomlarını anlamaktan aciz kalıyorsunuz.
Dolayısı ile de
kanunlar, devlet, yürütme de bu gelişmelerin gerisinde kalıyor.
Teknoloji eşliğinde yaşanan bu hızlı gelişmelerden biri de kısaca
gig denilen; esnek, kısa süreli iş şekli.
Bu terim müzik sektöründen geliyor.
Serbest ya da istediğiniz saatlerde çalışma
anlamına geliyor. Gig ekonomisi katılımcılar için bazen
ve bazen de
olabilir.
Dünyadaki trend ömür boyu
9 - 5 tam zamanlı çalışma statükosunun
artık tarihin derinliklerine gömülmeye ramak kaldığını gösteriyor.
Bu süreç (esnek çalışma-gig ekonomisi) aslında pandemiden önce başladı ve pandemi ile hızlandı, adeta patlama yaşıyor.
Restorantlarda yenilmiyor, AVM’lerden alış-veril yapılmıyor, yeni tüketim trendleri oluştu ve insanlar vakitlerin büyük kısmını evlerde geçiriyor.
Bu nedenle
ihtiyaçlarının evlere getirilmesi için kuryelere, özel taşımacılık şirketlerine
talep aşırı arttı. Arz talep coğrafi mekanlarda değil, dijital platformlarda bir araya geliyor.
Hani bizde işte öğretmenler ve diğer kamu çalışanları geçinemedikleri için ek iş olarak taksicilik yapıyor, limon satıyor, simit satıyor, işportacılık yapıyor hikayeleri vardı ya; bugün aslında
gig ekonomisi dediğimiz tam da bunun gelişmiş versiyonu.
Tam zamanlı, yarı zamanlı ya da bağımsız çalışanlar, danışmanlar, serbest yükleniciler, sözleşmeli işçiler online platformlarda internet ve akıllı telefon uygulamalarıyla yeni işler almakta ve yapmaktadır. Örneğin GigSmart gibi platformlarda (insan kaynağı platformu) inşaat ekibi, tesisatçı, montajcı, taşıyıcı (hamal), sürücü, peyzajcı, ağırlama peroneli, temizlikçi, müşteri temsilcisi v.s. ihtiyaç duyduğunuz elemanı bulabilir ve işinizi gördürebilirsiniz.
Birileri
bu iş yapma şeklini esnek, ileriye dönük, özgürlük veren
işler diye nitelerken; birileri de
güvensiz ve sömürücü işler
olarak görmektedir.
Amerika Birleşik Devletleri’nde toplam çalışanların yaklaşık yüzde 36’sı (57 milyon kişi) gig dediğimiz usulde çalışıyor ve 2018 yılında bu usulde yani esnek ekonomide çalışanların ekonomiye katkıları 1.4 trilyon dolara aşmış.
2027’ye kadar 86,5 milyon serbest çalışan olacağı
tahmin ediliyor.
ülkelerindeki çalışma çağındaki nüfusun yaklaşık
bugün bir tür bağımsız kazanç elde ediyor.
Kanada’da gig ekonomisi çalışanları ulusal işgücünün yaklaşık yüzde 8-10’unu oluşturuyor.
İlginç bir veriyi Çin’den vermek istiyorum.
Çin işgücünün üçte birinden fazlası esnek ekonomide ekstra işler yaparak ek gelir elde etmektedir.
Dahası, Çinli işçilerin yaklaşık yüzde 10’unun ana kaynağı olarak gig ekonomisini kullandığı belirtilmektedir. Yani, Çin’de esnek çalışma türü oldukça yaygın.
Paradoks;
komünist ideallerde sosyal devlet olgusuna ve işçi sınıfına özen gösterilmesi varken,
vahşi kapitalizmin en acımasız dönemindeki uzun ve güvencesiz çalışma-iş şekli olarak karşımıza çıkan
esnek çalışma ekonomisinin en hızla yükseldiği ülke olarak Çin’in karşımıza çıkıyor olmasıdır.
Uber, Addison Lee, Citisprint, Pimlico Plumbers gibi büyük oyuncularla çalışanlar istediği kadar, istediği sürece çalışıyor ve özgür.
Bu tarz şirketlere iş yapanlar o
şirketlerin elemanı değil. Serbest meslek sahibi
kabul ediliyor ama doğru-dürüst
(sosyal güvenlik, yasal hastalık parası, aile yardımları, iş garantisi v.s.).
Bir de iki farklı çalışan var: birincisi
, yani nitelikli elemanlar. Diğer grup ise tamamen
vasıfsız, alternatifi olmayan iş gücü.
Gelelim çalışmalarının
işveren tarafından tercih edilme nedenlerine.
Birincisi esnek, istenilen zaman parçasında iş gördürme imkanı sunması.
İkincisi nitelikli elemana SGK primi ödemeden, güvence-tazminat vermeden, sürekli çalıştırmadan büro maliyetleri olmadan sadece outsourcing şeklinde çalıştırma
(düşük maliyet-maksimum fayda)
imkanının olmasıdır.
Yani, hem profesyonellerin hem de işletmelerin (kazan-kazan) büyük firmaların burada kazançları söz konusudur.
Gig ekonomisinde nitelikli elemanların özgür (mutlu) olmaları, daha fazla kazanma imkanı var
ve bu çalışma şekli onların seçimi. Kendine daha fazla zaman ayırma, işe gidip gelmede harcadığı zamandan tasarruf etme ve stresinden kurtulma imkanı var. Bazıları
vasıfsız ve alternatifleri yok.
(Konu uzun, gelecek yazıda devam edelim.)
