Logline ya da “filmin cümlesi”ni senaryo ile uğraşanlar yakından bilir. Logline bir filmin ne anlattığına dair bir iki cümlelik tariftir. 14 Mayıs ve 28 Mayıs 2023 seçim sonuçlarına ilişkin değerlendirmeleri okurken ve dinlerken bu seçimlerin ‘logline’ı nedir diye düşündüm. Bu yazı o tek cümlelik özet arayışına katkı sağlayabilir.
Seçim sonuçlarında öne çıkan bir kelimeye dikkatimi çeken TEPAV Müdürü Prof. Dr. Hilmi Demir ve ekibi oldu: Diğer. 50+1’i zorunlu hale getiren seçim sistemi nedeniyle, seçimde +1’i toplayacak olan diğer partilerdi. Diğer derken AK Parti, CHP, MHP, İYİ Parti, HDP/Yeşil Sol Parti dışındaki partileri kastediyorum. Zafer Partisi, Memleket Partisi, TİP, BBP, Yeniden Refah Partisi, Hüda Par, Demokrat Parti, Deva, Saadet ve Gelecek partileri...
Rakamlarla durumu şöyle ortaya koyalım: 2018 yılında diğer partilerin aldığı oy oranı Türkiye genelinde %2,40 iken, 2023’te %10,52 oluyor. Sanayi illerinde ‘diğer’lerin oranı 2018’de %1,83 iken 2023’te %10,64’e çıkıyor. Üç büyük ildeki ‘diğer’ seçeneğindeki artış oranı daha hızlı: %1,72’den % 11,16’ya çıkmış.
2018’le kıyaslayınca bu seçimde AK Parti 31, CHP 16, HDP (Yeşil Sol) 10 milletvekili kaybederken, ‘diğer’ partiler milletvekili sayılarını artırmışlar. CHP listesinden seçime giren Deva (15), Saadet (10) ve Gelecek (10), Demokrat Parti (3) 38 milletvekili çıkartmış. AK Parti listesinden seçime giren Hüda Par 4, kendi listesi ile seçime katılan Yeniden Refah Partisi (YRP) ise 5 milletvekilliği elde etmiş. TİP’in milletvekili sayısı ise 4 olmuş.
Diğer partilerin oy oranları bölgeden bölgeye değişiyor. Üç bölgede ‘diğer’ kategorisinde tasnif edilen partiler 2018’de sıfıra yakın oy almışken, 2023 seçiminde ulaştıkları oy oranları dikkat çekici:
İç Anadolu ‘diğer’lerin en çok oy aldığı bölge olmuş: YRP (%3,1), Zafer Partisi (% 2.8), BBP (% 1,9), Memleket Partisi (% 0,9) ve TİP’in (% 0,8) bölgedeki toplam oy oranı %9.5.
‘Diğer’lerde en az artış Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde görülüyor. YRP (% 2,6), Zafer Partisi (% 1,0), Memleket Partisi (% 0,5), BBP (% 0,4) ve Sol Parti (% 0,4) toplam %4.9 oy almış.
Ege Bölgesi’ndeki ‘diğer’lerin - Zafer (% 2,2), TİP (% 1,8), YRP (% 1,5), Memleket (% 1,1) ve BBP (% 0,8)- toplam oy oranı ise yüzde 7.4.
Geçen dönem 5 partinin temsil edildiği TBMM’de temsiliyet oranı % 98, bu dönemde ise 5 siyasi parti grubu çatısı altında 15 partinin milletvekilleri bulunuyor. Bu 15 parti seçmenlerin yüzde 94’ünün oyunu temsil ediyor.
2023’e, 2020 ve 2021’de kurulan 49 parti ile birlikte toplam 122 tabelası olan siyasi parti ile girdik. 36’sı genel seçime katılma yeterliliğine sahip olan bu partilerden 26’sı adaylarıyla seçime katıldı. 26 partinin 13’ü tek başına, 13’ü ise ittifaklar altında seçime girdi.
Diğer olarak tasnif edilen partiler birbiriyle benzer tarafı olmayan seçmen kitlelerini temsil ediyor. Bu açıdan seçim sonuçları sosyolojik değişime ilişkin önemli ipuçlarını da içeriyor. Bu seçimin temel sorusunun; seçmenin ana partiler dışında diğer partilere neden yöneldiği olduğunu söyleyebiliriz.
Diğer taraftan bu çoklu ve çeşitli temsiliyet Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’nin bir sonucu olarak demokrasimizi daha da güçlendiriyor. Meclis’te oluşan yeni tabloda karar almak için kilit olan ‘diğer’ partilerin gücü arttığı gibi, herhangi bir değişiklik için daha çok partiden daha çok sayıda milletvekilini ikna etmek gerekiyor.
Küçük partilerin etkisi artarken “ex post yani olan biten ve gerçekleşen üzerine düşünerek ittifak kuran organizasyonlar yerine, ex ante, yani geleceğe dönük tahminlere dayanan koalisyonlar geliyor” diyen analistler siyasetin geleceğine ilişkin bir perspektif veriyor. Ağır, hareket etmesi zor parçalar yerine, modüler mobilyalar gibi, hızla yer değiştirilebilir, taşınabilir, Bauman’ın tanımıyla akışkan, yer değiştirebilme kapasitesi yüksek siyasi partiler nesli de bu sistemin bir sonucu. 2023 seçim sonuçlarından çıkan bu tabloya göre büyük partiler de kendilerini yenilemek zorundalar.
TEPAV analiz uzmanlarının seçim sonuçları üzerine değerlendirmelerinde dikkatimi çeken bu noktaların altını çizmek istedim. Bu eğilim sadece Türkiye değil dünya için de geçerli… Siyasi alanda ex post değil, ex ante bir içeriği doğru gidiş varken partilerin de söylem ve yorumlarını buna göre yenilemeleri gerekiyor.
Bu seçim sonuçlarını değerlendirirken ezbere büyük anlatılar, ana akım ideolojik söylemlerin dışında bu alanlara bakmakta fayda var.
“Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi”nin “diğer” adı altında tanımladığımız küçük partileri yukarıdaki tablodaki gibi etkilemesi yeni sistemin demokrasiyi güçlendiren yönünü gösterir. Siyasi yelpazedeki en uçtaki partilerin bile kendini ifade imkanı bulduğu bu parlamento Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’nin Türkiye’de demokrasiyi güçlendirdiğinin en büyük kanıtıdır.
