Dil, insanların anlaşmalarının araçlarından birisi olarak tarihten bugüne önemini koruyor. Dünya üzerinde insanların birbirlerinin dillerini öğrenmeye olan iştahını görünce giderek daha fazla önem kazandığı gözler önüne seriliyor. Babil efsanesine göre insanlar Rablerine ulaşabilmek için kocaman bir kule inşa etmeye başlamışlar. Ne kadar yukarı çıkarlarsa sesleri o kadar yakın olacakmış. Ancak kule inşa edilirken birbirlerinin anlattıklarını anlamamaya başlamışlar ve sonra aralarında çıkan anlaşmazlıklardan dolayı yeryüzünün farklı parçalarına dağılmışlar. Hazin bir sonu işaret eden bu örnek bin yıllar sonra bir elektronik sözlüğe adını vermişti. “Babylon”, şu anda Irak sınırları içinde bir yerleşim biriminin adı olduğu gibi insanların birbirlerini anlamak için türettikleri sözlüklerden de birisi.
Diğer örnek ise Rosetta Taşı, yahut diğer bir adıyla Raşid Taşı. Fransızların Mısır’a düzenledikleri seferlerden birinde ortaya çıkardıkları bu taşın etrafında farklı dillerde yazılmış bir anlaşma ortaya çıkmış. Eski Mısır yazılarının gizemini çözen bu taş, aynı zamanda arkeoloji, antropoloji, tarih, sosyoloji gibi farklı birçok disiplini kolonyalizmin güçlü silahları haline getirdi. Toplumların genetik kodları bu araştırmalar neticesinde çözüldü ve insanlar birbirlerine düşman edilerek yönetilmeye çalışıldılar. Bilim aşkı olarak görülen, maceraseverlikle kamufle edilen bu girişimler insanlık tarihinin kara sayfalarının yazılması için gönüllü öncüler oldu.
KOLONYALİZMİN YENİ DİLİ
Kolonyalizm, kirli geçmişinden temizlenmek için yağmalanan tarihi eserleri sahiplerine iade ediyor. Batılı müzeler ardı ardına çalıntı tarihi eserleri ait oldukları ülkelere gönderiyorlar. Benin bronzları bunun en çarpıcı örneklerinden biri olarak güncelliğini koruyor. Ancak oryantalizm ve kolonyalizmin meftun olduğu dünyayı yönetme merakı hız kesmeden devam ediyor. Bunun son halkasını yapay zeka ile üretilen cevaplar oluşturuyor.
Kar amacı gütmeden Elon Musk’ın da destekleriyle hayata geçirilen OpenAI’nin içindeki resim üretme yazılımı Dall-E ve sorulara cevap veren yapay zeka ChatGPT bir milyonu aşkın kullanıcıyla şimdiden insanlar eliyle yeni bir Babil kulesi inşa ediyor. Microsoft’un yüklüce yatırımıyla kar amacı güden bir girişime dönüşen OpenAI, internetteki tüm verileri bir araya getirerek yeni bir dil oluşturuyor. Türkçe yazışırsanız Türkçe başka bir dilde yazışmak isterseniz o dilde… Sonuçların insan cevaplarına olan yakınlığı hayretin yanında ürküntü de veriyor. Yakın zaman içinde makineler tarafından manipüle edilen bir veri diktatoryasının içinde olmayacağımızı kimse garanti edemez. Elde edilen verilerin insanlık yararına kullanılacağı savı ise çok zayıf bir argüman. Özellikle Kovid döneminde elde dilen tıbbi tecrübenin ülkeler tarafından nasıl ticari ve siyasi araca dönüştüğü hafızalarımızda taze şekilde bulunuyor.
DİSTOPİK BİR FİLMDE DEĞİLİZ
İnsanoğlunun, insanlıktan, duygulardan sıyrılarak makineye dönüştürülmesinin kutsandığı bir çağda makinelerin de insani özellikler taşıması teşvik ediliyor. Bu bir ütopik veya distopik film olsaydı merakla sonunu bekler ve ekranı kapatabilirdik. Ancak bu bizim hayatımız ve geleceğimiz. Etikten sıyrılmış bir estetiğin faşizmin kapılarını ne kadar hızlı açtığını Nazi tecrübesi ve apartheid rejimleriyle tecrübe eden insanlık şimdi yapay zekaya karşı sınırları belirsiz ve ilan edilmemiş bir savaşın içinde. Tarihi tecrübeler bize kolonyal iştahın eninde sonunda kaybedeceğini gösteriyor. Ancak geride bıraktığı yıkımları telafi etmek uzun zaman alıyor. Yapay zeka ile makinelerin insanlar üzerindeki tahakkümünün en büyük yardımcısı ise “sufle mühendisleri” adı verilen (prompting engineer) yeni türeyen yapay zeka yardımcısı iş kolu.
İnsanlık tarihi yeniden yazılırken yapay zekanın bizim yerimize düşünmesine izin vermek insani sorumluluklarımızdan feragat etmek anlamına gelecek. Kierkegaard’ın veciz sözünde olduğu gibi “Hayat geriye bakarak anlaşılır ileriye doğru yaşanır.” Ancak geçmişteki hatalara bakmak daha iyi bir geleceğin yolunu açabilir.
