Gagavuzya, Moldova Cumhuriyeti içinde özerk bir bölgedir. Gagavuzlar etnik olarak Türk’türler ve “Türk Müslüman’dır” önermesinin istisnasıdırlar. 1994 yılında, Türkiye’nin de telkinleriyle Gagavuzlar, Transdinyster’in aksine, Moldova merkezi hükümetiyle (başkent Kişinev) uzlaşı yoluna gittiler. Bu özelliğiyle, eski Sovyet’te, iç çatışma yaşanmadan barışın sağlandığı ender bölgelerden biridir.
Ancak bu çatışmasızlık hali son seçimlerle siyasi krize engel olamadı.
Gagavuzya 1.850 kilometrekare yüz ölçümüne ve 160 bin nüfusa sahip, Moldova’nın güneyinde yer alır, başkenti Komrat’tır. Moldova Anayasası ve 1998 tarihli (344 sayılı) Gagavuzya Özel Yasası’na göre Gagavuz Özerk Yeri’nin kendi meclisi (Halk Topluşu), bakanlar kurulu (Bakanlık Komiteti) ve başkanı vardır.
Başkan seçimle iş başına gelir. Askeri veya polis gücü yoktur.
VLAH SİYASİ HEDEFİNİ BÜYÜTTÜ
Moldova’da, 2020 yılında yapılan cumhurbaşkanlığı seçimini Sosyalistlerin adayı ve o dönemki cumhurbaşkanı İgor Dodon, Hareket ve Dayanışma Parti Başkanı Maia Sandu’ya kaybetti. Sandu sıkı bir AB taraftarı olduğu için ülke Rusya-AB denge politikasından vazgeçerek AB’ye yaklaştı. Resmi dilin Rusça olduğu ve kendisini Rusya’ya yakın gören Gagavuzya’da bu durum hoş karşılanmadı. Dönemin Gagavuzya Başkanı İrina Vlah yetenekli bir siyasetçiydi ve bu süreçte Kişinev’le doğrudan çatışmaya girmedi. Özellikle Türkiye’yi arkasına alarak Kişinev’e karşı dengeyi korudu. Ancak Mayıs 2023’te görev süresi dolan İrina Vlah’ın yeri doldurulamadı.
İrina Vlah iki dönemdir başkandı ve üçüncü kez aday olamadı. Genç, hırslı, Gagavuzların çok sevdiği Vlah siyasi hedefini büyüttü. Moldova Meclisi’ndeki ikinci büyük parti olan Sosyalist Parti’ye mensup Vlah, 2024 yılında Moldova cumhurbaşkanı adayı olma niyetini gösterdi. Vlah’ın bu arzusuna en şiddetli tepki kendi partisinden geldi. Müesses nizamın Gagavuz bir cumhurbaşkanına cevaz vermesi güçtü. Bu sebeple Sosyalist Parti Gagavuzya başkanlık seçimlerinde İrina Vlah’ın dönemini ve ekibini hedef aldı. Sosyalist aday kazanacağına o kadar emindi ki, kazanır kazanmaz Vlah’la hesaplaşacağını ve onun tüm izlerini Gagavuzya’dan sileceğini vaat ediyordu. Ama sonuç öyle olmadı.
ÜÇÜNCÜ BİR AKTÖR
Oyuna üçüncü bir aktör katıldı. O aktör Moldova siyasetinde adı pek çok skandallara karışmış İlan Şor’du. Şor, kendi adıyla kurduğu partiyle meclise girmeyi başardı ve halen yedi sandalyesi bulunuyor. 2011-2014 yılları arası Moldova’da sistematik şekilde gerçekleştirilen ve nihayetinde Moldova Merkez Bankası’nın kasalarındaki paraların dahi çalındığı (banka hortumlama) olaylara adı karışmıştı. O dönemde 24 yaşında ülkenin en büyük bankalarından birinin başına geçmişti. Aslen İsrail asıllıdır ve Rusya’da olduğu düşünülüyor, Moldova’ya giremiyor.
Şor, zengin bir insan olarak kazandığı belediyelerde önemli işler yaptı. Orhei ve Taraclia (etnik olarak Bulgar) bölgelerindeki yönetimi siyasi hayatındaki önemli başarılarıdır. Gagavuzya’daki yarışa, önceki yerel başarılarını referans göstererek, Şor Parti adına Natalia Gutsul’un adaylığıyla katıldı. Gutsul ikinci turda İrina Vlah’ın desteğiyle başkanlığı kazandı. Ancak Gutsul’un başkanlık krizi devam etmektedir.
Seçim sonuçlarının şaibeli olduğunu iddia eden Kişinev, soruşturma başlattı. Maia Sandu’nun partisi PAS ve Sosyalistler ilk kez bir konuda birleştiler. Görünürde Gutsul’u, esasında İrina Vlah’ı siyaseten engellemek. Seçim sonuçları otonomi yüksek mahkemesince onandı. Ancak Kişinev hala Gutsul’u meşru Gagavuzya Başkanı olarak tanımamaktadır. Bu tanımama beraberinde büyük krizler çıkarmaktadır. Başkanı tanımayan Kişinev onun kabinesini de tanımamakta merkezden gelen ödenekler aksamaktadır. Daha da önemlisi anayasaya göre Gagavuzya başkanı Moldova bakanlar kurulunun doğal üyesidir. Gutsul bakanlar toplantısına katılamamaktadır. Başka bir ifadeyle siyasi-idari kararlarda Gagavuzya yok sayılmaktadır.
ARAS’I DİNYESTER’E BAĞLAYAN KÖPRÜ
Bütün bunlar olurken Ukrayna-Rusya Savaşı’nın Transdinyester üzerinden Moldova’ya sıçraması tartışılıyor. Yaklaşık bir ay önce Transdinyester yerel yöneticiler de katıldığı halk konseyini topladı. Toplantı sonrası yapılan açıklamada Kişinev’in bölgeye olası askeri müdahalesine karşı Rusya’dan yardım istedi. Esasında bölgede Rusya’nın 14. Ordu birlikleri mevcut. Bölgeyi defalarca ziyaret etmiş araştırmacılar olarak Rus birliklerinin önemli bir güç olduğuna şahit olduk. Transdinyster’in bu talebi Moldova’nın Ukrayna’yla birlikte bir operasyona girişmesini ön alma olabilir. Ancak bu talep Kişinev’i çok rahatsız etti. Tüm bunlar olurken Natalia Gutsul Rusya’ya gitti ve Vladimir Putin’le görüştü. Böylece Gagavuz siyasinde denge politikasından vazgeçildiği anlaşıldı. Kişinev’in bu ziyaret sonrası Gutsul’la uzlaşması olası gözükmüyor. Bu haliyle Gagavuzya’da siyasi kriz devam edecektir. Gutsul’un seçim sonrası Kişinev’le uzlaşmak için Türkiye’den yardım isteyip istemediği tartışmalı, ya da Rusya’ya giderken Türkiye’nin ziyarete sıcak bakıp bakmadığı meçhul. Ancak Moldova’nın bağımsızlığını tanımadığını defalarca dile getiren Rusya’yla Gagavuzların sıcak diplomatik ilişkiye girmesi farklı yorumlanabilir. Bu süreçte Türkiye’nin tarafsız olma veya işi akışına bırakma keyfiyeti yoktur. Gagavuzya’da olası siyasi hatalar bizi derinden etkiler. Zira Gagavuzya, Hazar’a dökülen Aras’ı Dinyester’e bağlayan köprüdür.
