Dünyada en çok konuşulan konuların başında gelen ve 2021 yılında 280 milyona ulaşarak tarihinin zirvesini gören göçmen rakamları Rusya’nın Ukrayna’ya müdahalesi sonrası bir kez daha gündeme geldi. SSCB sonrası ABD ve Almanya’nın ardından dünyanın en fazla göçmen barındıran üçüncü ülkesi olan Rusya açısından göçmenler hep kritik bir öneme sahip olmuştur. Çünkü Rusya göçmen iş gücünü lehine kullanarak ekonomisini ayakta tutmayı başardı.
TEHLİKE ÇANLARI ÇALIYOR
2000’li yıllarda Rusya’daki nüfus verilerinde ciddi bir negatif eğilim başladı. Nüfus artış rakamlarındaki düşüş nedeniyle ekonomisini büyütme yolunda kalifiye iş gücü açığı sorunuyla karşılaşan Rusya, daha az “göç almaya”, öte yandan kalifiye-eğitimli-varlıklı kesimden daha fazla “göç vermeye” başladı ve 20 yıllık göç alan ülke göç veren bir ülke konumuna geldi. Rosstat resmi istatistik kurumuna göre ülkede son 10 yılda ölenlerin sayısı doğanların sayısını geçti. Ayrıca Rusya “göç alma” konusunda da ciddi sorunlar yaşıyor. Uzmanlara göre ülkenin nüfus açığını kapatmak için her yıl en az 500 bin yeni göçmene ihtiyacı var. Ancak bu rakamlar yılda 140 bin civarında seyrediyor. BM verilerine göre 2021 yılında Rusya’da yaşayan göçmen sayısı 12 milyon iken, ülkeden göç eden göçmen sayısı ise 11 milyon. Bu rakamlar Rusya’nın göçmenler için cazip bir ülke olmaktan uzaklaştığını gösteriyor.
Pandemi sonrası ülkenin ekonomik toparlanmasını etkileyen en önemli faktörün “göçmen iş gücü sıkıntısı” olduğu belirtiliyor. Pandemi sürecinde sınırların kapanması neticesinde birçok göçmen işçi ülkesine döndü. Rusya Ulusal Ekonomi ve Kamu Yönetimi Akademisi’ne göre yabancı işçi sayısı pandemiden önce 4,5 milyondan 3 milyona düşmüş, bu rakam pandemi sonrası 2 milyona kadar geriledi. Rusya’nın en büyük perakendecileri ve tarım-inşaat şirketlerine göre pandeminin emek piyasası üzerinde ciddi etkileri olmuştur. Ayrıca iş gücü açığını telafi etmek için ücretlerdeki artış ve çalışma koşullarını iyileştirilmesine rağmen, 2021 yılında iş pozisyonlarının yarısının boş olduğunu belirtmektedir. Rusya Başbakan Yardımcısı Tatyana Golikova, “Rusya’da on yıl içinde istihdam edilen sayısının bir milyon azalacağını” vurguladı. Merkez Bankası Başkanı Elvira Nabiullina da “ülkede iş gücü sıkıntısı olduğunu ve Rusya’nın ekonomik gelişimi için yeni bir göçmen işçi akınına ihtiyaç olduğunu” belirtti.
Öte yandan, Rusya’dan göç artarak devam ediyor. Kremlin’e bağlı Ulusal Ekonomi ve Kamu Yönetimi Akademisi yurt dışına göç eden kalifiye Rus vatandaşları ile ilgili hazırladığı raporda, 2014 yılından bu yana ekonomik krizin etkilerinin sürmesi, nitelikli çalışanları yurt dışına gitmeye yönelten başlıca sebep olarak gösterildi. Raporda belirtilmeyen diğer göç eden kesimler ise iş insanları-varlıklı kesim, apolitik ünlüler, kendisinin ve çocuklarının geleceği konusunda endişeli olanlar, siyasi baskı görenler ve IT çalışanları başta olmak üzere eğitimli kesimlerdir. Rusya Elektronik Komünikasyon Derneği, 100 bine yakın IT uzmanının Rusya’dan ayrılabileceğini halihazırda ise 70 bin IT uzmanının ülkeden ayrıldığını belirtiyor. Rusya’dan beyin göçü yaşanan ülkeler 1990’lı yıllarda Almanya, ABD ve İsrail iken, günümüzde ise Orta ve Kuzey Avrupa ülkeleri ile Avustralya bu ülkelerin yerini almaya başladı. Bugün yurt dışında yaşayan yüksek eğitimli Rusya vatandaşlarının sayısının ise 900 bin kişi olduğu belirtiliyor.
GÖÇ KRİZİNİN EŞİĞİNE Mİ GELİNDİ?
Peki sorunun Rusya açısından vahameti nedir? Rusya bir göç krizinin eşiğinde mi? Birleşmiş Milletler verilerine göre 12 milyon olan Rusya’daki göçmen sayısı ülke nüfusunun yüzde 8’ini oluşturmakta ve her 5 işçiden biri göçmen statüsünde. Devlet teşvik politikaları ile nüfus arttırılmaya çalışılıyor ve ülke daha fazla kalifiye iş gücüne ihtiyaç duyduğu için yurtdışındaki Rus kökenliler geri dönmeye teşvik ediliyor. Ayrıca Moskova göç konusunda politikalar geliştiriyor. 2012 tarihli “2025 yılına kadar Rusya Federasyonu’nun devlet göç politikası kavramı belgesi” ve 2018 tarihli “2019-2025 için Rusya Federasyonu Devlet Göç Politikası Kavramı belgesi” yayınlandı. Bu belgelerde ortaya konulan temel amaçlar: Rusya’daki nüfus artışının sağlanması, Rus kökenliler başta olmak üzere Rusya’yı göçmenler için cazip bir ülkeye dönüştürmek ve Rusya’dan gerçekleşen göçlerin önüne geçmek.
MOSKOVA’NIN HEDEFİ UKRAYNA NÜFUSU
Rusya, doğum oranlarındaki artışın yeterli düzeyde olmaması ve ülkeden ayrılanlara engel olunamaması nedeniyle ciddi bir “demografik kriz” ile boğuşuyor. Bu krizi aşmak için göçmenleri ülkeye çekmeye çalışıyor. Ancak yaşanan pandemi süreci Rusya’daki göçmen krizini daha da belirgin hale getirdi. Ülkedeki nüfus politikalarından sonuç alınamaması Moskova’yı farklı alternatiflere yönlendiriyor. Örneğin Rusya arka bahçesi olarak gördüğü alanlardaki nüfusları kitlesel olarak kendine katarak ülke nüfusundaki düşüşün önüne geçmeye çalışıyor. Peki Ukrayna müdahalesinin göç kriziyle bağlantısı nedir?
Rusya’nın en fazla göçmen alışverişi yaptığı ülke Ukrayna (Ukrayna’dan Rusya’ya 3.268.000, Rusya’dan Ukrayna’ya 3.330.000 kişi). 2019 yılında “Doneks ve Lugansk Halk Cumhuriyetleri için basitleştirilmiş vatandaşlık yasası” çıkararak yaklaşık 1.5 milyon Ukraynalının Rus vatandaşlığına geçişi amaçlandı. Bilindiği üzere Rusya’nın, Ukrayna’ya müdahalesinin siyasi, ekonomik, jeostratejik ve tarihsel olarak birçok boyutu var. Ancak gözden kaçan boyut demografik boyuttur. Rusya bu müdahale ile Ukrayna’nın sadece yeraltı ve yerüstü kaynaklarına sahip olmayı hedeflememiş aynı zamanda doğrudan Ukrayna’nın ‘insan kaynağını’ da kendi bünyesine katmayı hedeflemiştir. Eğer bütün hesaplar Kremlin’in hesapladığı gibi olsaydı Ukrayna nüfusu Rusya’nın emek gücünü karşılayacak ve Rus üretim çarkının bir parçası haline gelecekti. Ancak evdeki hesap çarşıya uymadı ve aksine Rusya’daki beyin göçünü hızlandırdı. Öte yandan müdahale sonrası Ukrayna’dan Rusya’ya göç eden birkaç yüz bin göçmen ise kısa vadede Moskova lehine müdahalenin artıları arasına yazılabilir.
