Dünyanın en eski medeniyetlerine ve geleneklerine sahip olan Etiyopya’da yapılan çalışmalarda 3 milyon yıllık insan kalıntıları bulunmuştur. Tarihi boyunca sömürge olmamış tek Afrika ülkesi olan Etiyopya ile ilk diplomatik ilişkilerimiz 1896 yılında Sultan II. Abdülhamid ve İmparator II. Menelik dönemlerinde başlamıştır. Osmanlı Devleti’nin 1912 yılında Harar’da açtığı konsolosluğun ardından, Sahraaltı Afrika’daki ilk yerleşik büyükelçiliğimiz 1926 yılında Addis Ababa’da tesis edilmiştir. Etiyopya tarafından ülkemizde 1933 yılında açılan büyükelçilik 1984 yılında Komünist Derg rejimi yönetimi sırasında kapatılmış, 21 Nisan 2006 tarihinde ise yeniden açılmıştır. Gelinen noktada Türkiye-Etiyopya ilişkileri hâlihazırda daha da geliştirilmeye açık bir şekilde olumlu yönde seyretmektedir.
İLK ZİYARET
Türkiye’nin Afrika’daki devletlerle ilişkilerinin ve kıtaya yönelik yaklaşımının, Türkiye’de 2005 yılında “Afrika Yılı” ilan edilmesiyle farklı bir boyuta taşındığı söylenebilir. Bu tarihten itibaren Türkiye’nin kıtadaki temel önceliği; terör örgütleri ve isyancı gruplarla mücadele eden devletlerin barış ve istikrara ulaşması olmuştur. Öyle ki 2002 yılında Afrika’da sadece 12 büyükelçiliği bulunan Türkiye’nin, kıtada faaliyet gösteren büyükelçilik sayısı 2022 yılında 44’e yükselmiştir. Diğer bir yandan Afrika ülkeleri de Türkiye’nin ilgisine kayıtsız kalmamış, 2008 yılının başında 10 olan Ankara’daki Afrika büyükelçiliklerinin sayısı 38’e çıkmıştır. Türkiye’nin 2005 yılını “Afrika Yılı” ilan etmesiyle Cumhurbaşkanı’mız Recep Tayyip Erdoğan, Başbakanlığı döneminde Etiyopya’yı iki kere ziyaret etmiştir. Aynı dönem içinde Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı (TİKA) Afrika’daki ilk ofisini 2005 yılında Addis Ababa’da açmıştır. Bununla beraber Türk Hava Yolları (THY), Etiyopya ile direkt seferler başlatmış ve bu adım iki ülke arasındaki ilişkilerin önem düzeyine zemin oluşturmuştur. Diğer taraftan Sayın Erdoğan’ın Cumhurbaşkanı olduktan sonra Sahraaltı Afrika ülkelerine yönelik ilk ziyaretini Etiyopya’ya gerçekleşmiştir. Bu ziyaret, ikili ilişkilerin en derin şekilde gündeme alınmasına ön ayak olurken ticari ilişkilerin başlangıcı niteliğinde görülmektedir.
Cumhurbaşkanı’mızın “Dünya beşten büyüktür” politik doktrinine katkı sağlayacak yardım diplomasisi faaliyetlerine TİKA, Kızılay, AFAD ve Türkiye Diyanet Vakfı ile beraber birçok STK eş güdümlü ve başarılı şekilde katkı sağlamaktadır. Öyle ki Türkiye’nin dış yardımları bu kurumlar arasından TİKA’nın uhdesinde yapılmaktadır. TİKA yurt dışında planladığı tüm kalkınma projelerini ve yatırım çalışmalarını Türkiye’nin karşılıksız dış politika anlayışı ile beraber yürütmektedir. Ayrıca TİKA, kalkınmaya yönelik yardımlar konusunda Türkiye’nin Etiyopya’daki yumuşak güç unsurlarının artmasında önemli bir fonksiyona sahiptir. İfade etmek gerekir ki TİKA’nın etkisi yalnız Etiyopya’da değil dünya üzerinde 150’den fazla ülkede hissedilmektedir.
İNSANİ YARDIM DİPLOMASİSİ
Tarih boyunca var olan ve etkisi kısmen hissedilmeye başlanan diplomasi değişen dünya düzenine bağlı olarak teknolojik koşullar sebebiyle farklılık göstermektedir. Bunlardan bir tanesi de insani yardım diplomasisidir. İnsani yardım diplomasisi, daha çok ekonomik sıkıntıların ya da farklı siyasi/sosyal krizlerin yaşandığı ülkelere sağlanmaktadır. Bu bağlamda günümüze kadar Türkiye’nin Afrika’ya yaklaşımı, ortak çıkarlar ve kazan kazan ilişkilerinin geliştirilmesi ile şekillenmiştir. Bu sebeple Türkiye’nin yürüttüğü yardım diplomasisi çok önem arz etmektedir. Hiç kuşkusuz Türkiye-Etiyopya ilişkilerinde yardım diplomasisinin hem ekonomik hem de siyasi alanlarda oldukça etki yarattığı söylenebilir. Özellikle Etiyopya’da Türk STK’ların Afrika’da varlığı, Türkiye’nin insani yardım diplomasisi faaliyetlerindeki etkisini daha da artırmıştır.
ATEŞKES SÜRECİ
Yaklaşık 120 milyon nüfusa sahip olan Etiyopya’da tahminen 1 milyona yakın mülteci bulunmaktadır. İç çatışmalar, açlık ve sefalet sebebiyle ciddi oranda yardıma ihtiyaç ülke konumuna ilerleyen Etiyopya’da en önemli sorunların başında sağlık gelmektedir. Bunun sebebi ise temiz suya ulaşım ve hijyen koşullarının gerekli şekilde sağlanmamasıdır. Bununla birlikte Tigray bölgesindeki iç savaş sebebiyle bölgede 5 milyon kişinin yardıma ihtiyaç duyduğu kaydedilmekte ve gerekli yardımın götürülmemesi durumunda yüzbinlerce kişinin hayatını kaybedeceği belirtilmektedir. 2018 yılında Başbakan Abiy Ahmed’in göreve gelmesiyle ivme kazanan Etiyopya’da ülkenin neredeyse yüzde 60’ını oluşturan Amhara ile Oromolara yapılan toplumsal baskı ülkeyi, etkisi neredeyse bitmeyecek etnik tabanlı bir iç savaşın eşiğine sürüklemiştir. Hükûmet güçleri ile isyancı Tigray Halk Kurtuluş Cephesi (TPLF) arasında süren iç savaşın sona ermesi için yürütülen görüşmelerin ikinci ayağı Kenya’da yeniden başlamış, görüşmeler kapsamında taraflar arasında geçen hafta varılan ateşkes anlaşmasının sürdürülebilmesi için kırmızı hat kurulmuştur. Bununla beraber başkent Nairobi’de başlayan görüşmelere iki taraftan siyasi liderler ve askerî yetkililer katılım sağlamaktadır.
Farklı etnik grupların girdikleri rekabet ve güç mücadelesi sonucu silahlanmış olmaları, Etiyopya’da ciddi sorunlara yol açmaktadır. Her ne kadar Başbakan Abiy Ahmed, siyasi kazanımlarla beraber ciddi reformlar gerçekleştirerek ülkesini Afrika’nın yükselen ülkelerinden biri hâline getirse de ülkedeki siyasi kriz devam etmektedir. Ahmed, göreve başladıktan sonra siyasi yasaklıların affedilmesi, parti yasaklarının kaldırılması ve benzeri pek çok uygulama ile ülkede barış ve istikrarın sağlanması noktasında önemli adımlar atmıştır. Temenni, Etiyopya’daki yerel krizlerin en kısa sürede çözülmesi ve Türkiye-Etiyopya ilişkilerinde siyasi, ekonomik ve farklı alanlardaki iş birliklerinin kaldığı yerden devam etmesidir.
