Osmanlı İmparatorluğu hakkında her geçen gün yeni bir bilgi ortaya çıkıyor ve Osmanlı'nın hala keşfedilmemiş yanlarının olmasını görmek bizi şaşırtıyor. Yeditepe Yayınları tarafından Almanca'dan çevrilerek basılan, Johann Wilhelm Zinkeisen'in Osmanlı Tarihi Ansiklopedisi bu yönüyle öne çıkan bir eser. Ansiklopedi'nin editörü olan tarihçi Doç. Dr. Erhan Afyoncu, Osmanlı tarihinin önemli bir kısmını bilmediğimizi ifade ediyor. Doç. Erhan Afyoncu, "30 yıla varan meslek hayatımda her geçen gün karşılaştığım yeni bir bilgi beni şaşırtıyor. Osmanlı imparatorluğunun azametinden dolayı şaşırıyorum. O kadar sene okumama, literatür takip etmeme rağmen Osmanlı İmparatorluğu gücünün sınırlarının benim tahmin ettiğimin çok daha üzerinde olduğunu görüp şaşırıyorum. Osmanlı padişahının kapısında yalvaran İngiliz elçilerini görüyorsunuz, Osmanlı padişahından 'bize bir gemi gönderin de kurtarın bu işgalden' diyen Fransız elçilerini görüyorsunuz. 'Bizi tanıyın' diye yalvaran Hollanda elçilerini görüyorsunuz. Bu muazzam imparatorluğunun tarihini yazılması kolay değil. " diyor.
Afyoncu Fransa elçilerinin düştüğü durumu örnek veriyor: "Fransa elçileriyle devamlı çeşitli problemler yaşanmış. Bir çok Fransa elçisi öyle zor durumlara düşmüşler ki! Marçevir kontu elçi olarak Osmanlı'ya geliyor 1630'lu yıllarda. Kısa bir süre sonra istenmeyen adam ilan ediliyor ve kendi ülkesinden izin almadan gemiye bindirilerek ülkesine geri gönderiliyor. Elçiliğini Osmanlı tanımıyor yerine de Çesi kontu Philip'i elçi olarak tayin ediyor. Yani Fransa elçisini Osmanlı tayin ediyor. Düşmanla işbirliği yaptığı için falakaya yatırılan Fransa elçileri var."
Erhan Afyoncu, otuzdan fazla devletin hakim olduğu toprakları yöneten, bunun yanı sıra onlarca imparatorluk ve devletle mücadele eden Osmanlı İmparatorluğu tarihinin salt Türkçe kaynaklardan yazılmasının mümkün olmadığını söylüyor. Sebebini de şöyle açıklıyor: "Bizim kaynaklarımız Avrupa'da bize karşı yapılan ittifakları ya bilmezler ya da kısaca anlatırlar. Kaynaklar Avrupa'da ve Papalık kayıtlarındadır. Bunun yanı sıra İstanbul'a gelen elçilerin hazırladıkları raporlar vardır. İspanyol, İngiliz, Fransız elçilerinin raporları Türk tarihi için vazgeçilmez bir kaynaktır. Zinkeisen bunları kullanıyor. Senelerin tarihçisi olmama rağmen bilmediğim duymadığım bir çok şeyi bu eserden öğrendim. Çünkü bunlar bizim ulaştığımız kaynaklarda olmayan bilgiler." diyor. Bu nedenle Osmanlı tarihini anlamak için bir çok dilden kaynakların kullanılması gerektiğini anlatan Afyoncu, bu kaynakların Türkçe'ye çevrilmediğini ve kullanılabilir durumda olmadığını, kendilerinin Zinkeisen'in Osmanlı Tarihi'ni hazırlayarak ve daha önce çevirdikleri Nikola Yorga'nın Osmanlı Tarihi ile katkı sağlamaya çalıştıklarını söylüyor.
Osmanlı tarihini ilk yazanların yabancılar olduğuna dikkat çeken Afyoncu,"Osmanlı'yı anlatan 3 büyük tarih yazılıyor. 19 yy başlarında Hammer, ortalarında Johann Wilhelm Zinkeisen , üçüncüsünü de Nicolae Jorga yazıyor. Bu üçü de Almanca yazılıyor. Johann Wilhelm Zinkeisen İtalyan, Alman, Yunan, Fransız, İspanyol ve İngiliz kaynaklarını kullanarak yazıyor ve bu şekilde geniş bir perspektiften hadiseye bakıyor. Bizde olmayan bilgileri tamamladığı için puzzle'ın bir parçası gibi." diyor. Afyoncu yabancı bir yazarın Osmanlı tarihini yazarken objektif olup olmadığı sorumu ise Zinkeisen'in bir akademisyen olması ve bir akademik çalışma yaptığını bilmesi nedeniyle genelde objektif bir yaklaşım sergilediğini söyleyerek cevaplıyor. Ancak zaman zaman Avrupa'da hakim düşünce olan "Türkler Avrupa'dan atılmalı" düşüncesine kapıldığı zamanlar da yok değil. Böyle kısımlarda açıklayıcı notlar düşülmüş.
Ansiklopedi ile ilk defa öğrendiğimiz bilgilerden biri Ermeni meselesinin kökeninin 1600'lü yıllara kadar gittiği. 17. yüzyıldan itibaren Osmanlı İmparatorluğu yoğun bir misyoner akınına uğruyor. Misyonerler, özellikle Cizvitler, Türkleri Hristiyanlaştırmayınca Ermenilerin ve Rumların üstüne gidiyorlar. Ermeniler Gregoryan'ken, Katolik Ermeniler ortaya çıkıyor. Buraya gelen papazlar Ermenilere bağımsızlık vadediyolar. Sizi özgürleştireceğiz diyorlar. İlginç bilgilerden biri de geçtiğimiz günlerde Irak'ta meydana gelen ayakkabı atma meselesinin 1801'de de gerçekleşmiş olması. Süleymaniye'yi gezen Rus elçisi Tamara ve maiyetindekilere medrese öğrencileri takunya atmışlar.
Türkler aleyhine yapılan ittifaklar da Zinkeisen'in Osmanlı Tarihi'nden öğrendiğimiz bilgiler arasında. İstanbul'un fethinden sonra devamlı aleyhimize ittifak kurulmaya çalışılıyor. Buna doğudaki hükümdarların, Gürcü meliklerin, Akkoyunların da katılması düşünülüyor. Bu sırada 1460'da Papaya bir din adamı başkanlığında Doğudan bir heyet geliyor. İçinde çeşitli Doğu hükümdarlarının elçileri olan heyet, "Size asker vereceğiz. Osmanlı'yı mahvedeceğiz" diye geliyor ama bunun Papayı ve Avrupalı hükümdarları dolandıran bir heyet olduğu ortaya çıkıyor.
1840- 1963 yılları arasında, Osmanlı'nın yaşadığı bir dönemde yazılan ansiklopedinin Türkçe çevirisinin hazırlanması 6 yıl sürmüş. Almanca Türkçe çeviriyi Nilüfer Ebceli yapmış. Kitapta geçen İtalyanca, Latince, Fransızca, İspanyolca, İngilizce ve Yunanca alıntılar için de ayrı birer tercüman çalışmış. Gotik Almanca'yla yazılmış 7000 sayfa çevrildikten sonra Almanca'ya ve tarihe hakim olan Prof. Kemal Beydilli tarafından sayfa sayfa kontrol edilmiş. Kitabın editörü Doç. Erhan Afyoncu ve editör yardımcıları Uğur Demir ve Ahmet Önal tarafından da baştan sona bütün metin kontrol edilerek terimler Türkçe'ye uygun hale getirilmiş. Ardından defalarca okunmuş. En son yapılan indeks ise 1 yıla yakın sürmüş. Afyoncu, bizde indeks kültürünün gelişmemiş olduğuna ancak indeksin mutlaka yapılması gerektiğine dikkat çekiyor. Doç. Erhan Afyoncu "Osmanlı imparatorluğu ve Roma İmparatorluğu dünyanın gördüğü en büyük iki imparatorluk. Bu imparatorluğun tarihi de sıradan değil, çok zor bir tarih. Günümüzdeki tarihçilerin yazma ihtimali olmayan bir tarih. Osmanlı tarihini Türk tarihi kaynaklarıyla yazmanız mümkün değil. Bizim belgelerimiz bizimle ilgili şeyleri tasvir etmezler. Padişah ne yer ne içer anlatmaz. Ancak bir yabancı geldiğinde merak ediyor ve bunları aktarıyor. Analiz yapıyor. Avrupa kaynaklarının böyle bir avantajı var." diyor.
