Osmanlı ve Çin ilişkileri üzerine doktora tezini hazırlamak için Pekin'e giden Giray Fidan, araştırmalarına devam ederken yıllar sonra kütüphanede tesadüfen Çinli bir seyyahın İstanbul'u anlatan kitabını bulur. Kitabın yazarı Kang You Wei, İkinci Meşrutiyetin ilanının hemen ardından İstanbul'a gelen Çinli bir düşünür ve devlet adamıdır. Reformist yaklaşımları dolayısıyla Çin yakınçağının en önemli düşünürlerinden biri olan Kang, İstanbul'da bulunduğu süre içinde Osmanlı modernleşmesiyle ilgili gözlemlerini seyahatname olarak kaleme alır. Çin'de 1913 yılında basılan bu kitabı 100 yıl sonra ilk kez Giray Fidan Türkçe'ye çevildi. Yeditepe Yayınları tarafından 'Çin'den görülen Osmanlı- Çinli Düşünür Kang You Wei'nin Türk Seyahatnamesi' adıyla yayınlanan kitap üzerine Giray Fidan'la konuştuk.
Doktora tezimi 16. Yüzyıl Osmanlı - Çin ilişkileri üzerine hazırlamıştım. İslamiyet öncesi Türk Tarihi alanında Türkiye'de ve dünyada yapılmış birçok çalışma var, bunların önemli bir bölümü tabii Çin kaynaklarından. Ancak Osmanlı döneminde Çin ile ilişkiler, üzerinde neredeyse hiç çalışma yapılmamış bir konuydu. Kang You Wei gibi önemli bir figürün Türkler ve Türkiye üzerine yazdıkları son derece önemliydi. Bu açılardan ilgimi çeken bu konu üzerine çalışmayı seçtim.
Kang You Wei, 19. Yüzyıl sonu 20. Yüzyıl başı Çin'in yetiştirdiği en önemli düşünür ve reformculardan biri. Aynı zamanda imparatorluk Çin'inde reformların hayata geçirilmesi için büyük çaba harcamış bir devlet adamıdır. Osmanlı modernleşmesinin en hızlı olduğu yıllarda İstanbul'u, kendi ülkesi için sonuçlar çıkaracak şekilde, dikkatli gözlerle dolaşmış.
Kang, Osmanlı ve Çin'i 'Doğu'nun iki hasta adamı' olarak tanımlamakta ve hangisinin önce öleceğinin bilinmediğini ifade etmektedir. 1898 yılında Çin İmparatoruna yazdığı 'Türklerin Zayıflaması' adlı raporunda Osmanlı Meşrutiyeti'nin Çin için uygun bir örnek olabileceğini söylüyor. Kang, Osmanlı ve İmparatorluk Çin'inin aynı sorunlarla karşı karşıya olduklarını düşünüyor. Bu sebeple aynı 'hastalıklara' sahip iki devletin tedavilerinin de benzer olduğuna inanıyor. Osmanlı'nın Meşrutiyetinin Çin için uygun bir model olabileceğini öne sürüyor.
YouWei'nin Osmanlı modernleşmesindeki hataları tespitine hayran kaldığımı söylemeliyim. Osmanlı üzerinden dikkat çektiği bu hususlara kendi ülkesinde dikkat ettirebildi mi?
Kendi ülkesinin de akıbeti Osmanlı'dan farklı olmadı. Zaten Kang 1898'de başarısız reform girişiminin ardından ülkesini terk etmek zorunda kalmıştır.
Kang, İkinci Meşrutiyet'in ilanının hemen ardından İstanbul'a gelmiştir. Özellikle İkinci Meşrutiyet sırasında yaşanan olayları ayrıntılarıyla anlatmaktadır. Kang İstanbul'a hayran kalmıştır ve dünyada İstanbul'dan daha güzel bir kentin olmadığını söylemektedir. İstanbul'u Berlin ve Paris ile karşılaştırır ve bu karşılaştırmayı ancak 'cennet ile dünya' arasında olabilecek bir karşılaştırma olarak niteler. Ayasofya'ya büyük bir hayranlık duyduğu yazdıklarından anlaşılmakta. O'na göre Ayasofya dünyanın en güzel mimari eseridir. Kang'ın en çok ilgisini çeken ayrıntılardan biri bugün de ülkemize gelen Çinlilerin dikkatini çekmekte: sokaklarda bulunan kedi ve köpekler.
Seyahatnamesinde 'Türkler çok ciddidir' de diyor.
Türklerin uzun yıllar devam eden savaşlar nedeniyle oldukça ciddi göründüklerini söylüyor. Bir diğer nedeninin de yaşam koşullarının zorluğundan kaynaklandığını ifade ediyor.
Osmanlı'nın son döneminde Çin ile ilişkilerin daha da arttığı anlaşılıyor. Osmanlı arşivlerinde ikili ilişkiler ile ilgili çok sayıda belge bulunuyor. Bu belgeler üzerinde de mutlaka çalışma yapılması gerekiyor.
Türkiye'yi ziyaret edenlerin sayısındaki artış ve ilişkilerin hızla gelişmesi Çin'deki 'Türkiye Farkındalığını' artırdı. Son yıllarda Türkiye'ye daha fazla ilgi var ama bunun istenen seviyede olduğunu söylemek zor. Daha çok tanıtım çalışması yapılmasında fayda var.
Çince gerçekten dünyanın en zor dillerinden biridir. Özellikle Çin Yazısı, Çincenin en zor tarafıdır. Bildiğiniz gibi Çincede harf yoktur; tıpkı eski Mısır hiyeroglifleri gibi işaretler (imler) ile yazı yazılır. Çince dünyanın yaşayan tek resim yazı dilidir. Mısırlıların günümüzde de hiyeroglifleri kullandığını hayal edin; Çin yazısı ile hiyeroglifler aslında aynı mantıkla üretilmişlerdir. Çince konuşmanın da en zor tarafı ses tonlarının olmasıdır. Bu da Çinceyi konuşması en zor dillerden biri haline getirmektedir. Gramer açısından oldukça kolay bir dildir ama yazı ve ses tonları dilin öğrenilmesini zorlaştırmaktadır. Bu zorluklarına rağmen Çince öğrenmek insana büyük bir dünyanın kapılarını açar. Dünyayı farklı bir bakış açısı ile görmenize yardımcı olur.
Çocukluktan başlayan bir ilgim vardı Uzak Doğu'ya. Üniversite öğrenimi için bu alanı seçtim. O tarihte çoğu insan, yakın akrabalarım dâhil Çincenin ne işe yarayacağını soruyorlardı bana. Şimdi ise birçoğu nasıl Çince öğrenebileceklerini soruyorlar. Hem Çin hem de Türk - Çin ilişkileri son yıllarda çok önemli bir gelişme kaydetti; bunun da Çince öğrenmeyi daha işe yarar ve popüler hale getirdiği görülüyor. Benim isteğim ise baştan itibaren iyi bir Çin Uzmanı (Sinolog) olmaktı.
Çin'den Görünen Osmanlı: Çinli Düşünür Kang Yolu Wei'in Türk Seyahatnamesi
Kang You Wei
Çeviren: Doç. Dr. Giray Fidan
Yeditepe Yayınevi
2013
167 sayfa
