2006 Nobel Edebiyat Ödülü'nü alarak, edebiyat dünyasının en prestijli ödülünün sahibi olan Orhan Pamuk, ödülden dolayı daha çok tartışılacağa benziyor. O şimdi iki ateş arasında. Bir yanda Ermeni sorunu gibi 'hassas' konulardaki çıkışlarının ödülün verilmesinde etkili olduğunu düşünenler var, diğer yanda bir Türk'e verilmesini sevinçle karşılayanlar.. Tartışmalar ve övgüler süre dursun Pamuk, Adonis, Ryszard Kapuscinski, Joyce Carol Oates, Ko Un ve Philip Roth gibi ünlü yazarları da geride bırakarak sahip olduğu 1.4 milyon dolarlık parayı ve belgesini, 10 Aralık'ta İsveç'in başkenti Stockholm'de İsveç Kralı Carl XVI Gustaf'ın elinden alacak.
Nobel, sadece Pamuk'la birlikte masaya yatırılmadı. Verildiği günden bu yana bir çok tartışmayı da beraberinde getirdi. Geçtiğimiz yıl jüri üyesi Knut Ahnlund istifa ederek, Piyanist adı romanıyla tanıdığımız Elfriede Jelinek'e 2004'ün Nobel Edebiyat Ödülü'nün verilmesini protesto etti. Akademinin 1983'ten bu yana üyesi olan Ahnlund, Avusturyalı Elfriede Jelinek'in çalışmasını 'sanattan uzak' bulduğunu belirterek 'Nobel'in değerine onarılmaz zarar verdiğini' söyledi. Avusturyalı kadın yazar Elfriede Jelinek ise, 'sosyal fobisi' olduğunu belirterek törene gelmeyince onun adına yayıncısı katıldı. Bu tartışmalar akla şu soruyu getiriyor. Ödül hakettiği yeri bulmuyor mu? Şüphesiz bu soru sadece Jelinek ile birlikte tartışmaya açılmadı. 2001 yılında ödüllendirilen Vidiadhar Surajprasad Naipaul da tartışılan bir isimdi. 1932 doğumlu İngiliz yazar dünden bugüne 'Nobel Edebiyat Ödülü'nü hakketmeyen tek yazar' suçlamasıyla karşı karşıya geldi. Ülkemizde de bir çok yazarın sert eleştirisine uğradı.
"Ödül sahibini buldu mu?" tartışmasından en son nasibini alan ise Orhan Pamuk oldu. Yazar ve aydınlarımız Pamuk'un edebi ve siyasi kimliği üzerinde yapılan tartışmalarda ikiye bölündü. Tartışmanın bir yönü de Pamuk'un ödülü reddetmesi içindi. Tıpkı Sartre'ın yaptığı gibi. 1964 yılında Nobel Edebiyat Ödülü'ne layık görülen Fransız düşünür Jean Paul Sartre, törene katılarak verilen ödülün 'eserlerinin bütünlüğünü bozup kendisini bir kurum' yapacağından duyduğu endişeyi dile getirdikten sonra evinde yer olmadığını belirterek ödülü reddetmişti. Sartre'ın ödülü reddetmesinin asıl sebebi ise Fransa'nın Ceyazir'e yönelik sürdürdüğü politikaydı. 1958 yılında Nobel Edebiyat Ödülü'ne layık görülen Rus edebiyatçı Boris Pastemak ise, ödülü Stockholm'da kabul ederse Rus vatandaşlığından atılacağı korkusuyla geri çevirdi. En çok tartışılan isim ise hiç şüphesiz 1953'te Nobel Edebiyat Ödülü'nün sahibi ilan edilen Churchill oldu. Ödül, siyasi kriterlerle verildiği gerekçesiyle çok fazla eleştiri aldı. Çünkü Winston Churchill'e "yüksek insani değerleri savunan konuşmaları" nedeniyle bu ödül verilmişti. Oysa Churchill'in Birinci Dünya Savaşı sonrasında İngiltere'nin Irak'ı işgali sırasında çıkan ayaklanmaları bastırmak için zehirli gaz kullanılmasını "Uygar olmayan kabilelere karşı zehirli gaz kullanılmasını şiddetle destekliyorum" sözleri büyük yankı uyandırmıştı. Ayrıca edebi bir kimliğinin olmaması da tartışmanın başka bir boyutuydu.
Churchill'in aldığı Nobel Edebiyat Ödülü Tolstoy gibi dünyaca tanınmış bir çok yazara ise eserleri "idealist" bulunmadığı için verilmedi. İsveç Akademisi'nin yaptığı açıklamaya göre, Alfred Nobel 1896'da ölmeden bir sene önce hazırladığı vasiyetnamesinde 5 dalda dağıtılacak ödüllerden edebiyat dalında olanının o yıl, insanlar için en faydalı eseri yazan edebiyatçıya verilmesini istemişti. Bu bağlamda Tolstoy gibi dünyaca tanınmış bir çok yazarın eserleri incelemenin sonucunda yeterince 'idealist' bulunmamıştı.
İsveç Akademisi sadece böyle ilginç açıklamalar yapmıyor ödülü dağıtırken de kendi topraklarındakilere zaman zaman 'kıyak' geçebiliyor. Zaten ödüllerin en çok nereye gittiğine bakınca İskandinav ülkelerinde yetişmiş yazarlar ilk sırada göze çarpıyor.
Orhan Pamuk, en prestijli edebiyat ödülünün sahibi oldu ve ödülü almasının ardından aydın ve yazarlarımız ikiye bölündü. Ermeni sorunu gibi 'hassas' bir konudaki düşünceleri yüzünden bir grup, bu ödülü aldığı için Pamuk'u eleştirirken, diğer yanda bir başka entelektüel grup ödülün bir Türk'e verilmesinden dolayı sevinç duyduğunu açıkladı.
1901'den beri her yıl düzenli olarak verilen ödül, 1914, 1918 yıllarında verilmedi. Yine 2. Dünya Savaşı nedeniyle ödül dağıtımı 1940'tan itibaren 4 yıl üst üste yapılmadı. Peki 20. ve 21. yüzyılın önemli edebiyatçılarından kimler bu ödülü aldı? Bu sorunun cevabını bulmak için 1901'den bu yana ödül alanların listesine şöyle bir göz atmak yeterli: R. Tagore (Hindistan), Knut Hamsun (Norveç),W.B. Yeats (İrlanda) , H.Bergson (Fransa), Hermann Hesse (İsviçre), Andre Gide (Fransa), T. S. Eliot (A.B.D/ İngiltere), W.Faulkner (A.B.D.), Ernest Hemingway (A.B.D.) , Albert Camus (Fransa), John Steinbeck (A.B.D.), Jean-Paul Sartre (Fransa), Samuel Beckett (İrlanda), Pablo Neruda (Şili), Necip Mahfuz (Mısır), Octavio Paz (Meksika)...
Bir de aynı yüzyılda yaşayıp Nobel Edebiyat ödülünü kazanamamış ünlüler var tabi. Bunlar arasında şu isimleri sayabiliriz: "Jorge Luis Borges, Bertolt Brecht, Paul Celan, Rene Char, Anton Çehov, James Joyce, Nikos Kazancakis, D.H. Lawrence, Arthur Miller, George Orwell, Ezra Pound, Leo Tolstoy, Mark Twain, Tennessee Williams, Virginia Woolf..."
Çocuk yazarı da aldı
1901 yılında İlk Nobel Ödülü Fransızlara gidiyor. René François Armand Prudhomme adlı Fransız ödülün ilk sahibi oluyor. Rudyard Kipling ise yazdığı çocuk kitaplarıyla Nobel Edebiyat Ödülü'nü alan ilk yazar.
Ün filmle gelince..
Selma Lagerlöf bir İsveçli kadın yazar. Aynı zamanda Nobel Edebiyat Ödülü'nü alan ilk kadın yazar. Ülkemizde bir zamanların en favori çizgi filmi "Uçan Kaz"ın yazarı. 2004 Nobel Edebiyat Ödülü'nün sahibi Elfriede Jelinek'i çoğumuz beyazperdeye de uyarlanan "Piyanist" adlı romanıyla tanıyoruz. Sadece bizde değil tüm dünyada film gösterime girdikten sonra tanınan bir yazar o. Kitabı ülkemizde basıldıktan bir süre sonra yasaklandı.
Ödülden sonra romanı bıraktı
Japon yazar Kenzaburo, Nobel Ödülü alan en ilginç yazarlardan biri. 1935 doğumlu yazar, köylü bir Japon çocuğu olarak okumak için Tokyo'ya gelir ve burada eğitimini sürdürürken bir yandan da edebiyatla uğraşır. 1963'te bedensel ve zihinsel olarak engelli oğlu dünyaya gelir. Bir dizi ameliyatlar sonucunda iyileşmeyen oğlundan yola çıkarak engellileri konu alan bir roman yazar. Türkçe'ye "Kişisel Bir Sorun" olarak tercüme edilen kitap Kenzaburo'ya, Nobel Edebiyat Ödülü'nü getirir. Oğlu ile birlikte beste çalışmaları yapan Kenzaburo söylentilere göre Nobel ödülünden sonra roman yazmayı bırakıp oğluyla beste yapmaya ağırlık vermiş. 1994'te aldığı Nobel Edebiyat Ödülü'ne oğlu ile birlikte katıldı.
Kadınlar hep var
Nobel Edebiyat Ödülü alan kadın yazarların listesinde şu isimler var: Selma Lagerlöf, Grazia Deledda, Sigrid Undset, Pearl S.Buck, Gabriela Mistral, Nelly Sachs, Nadine Gordimer, Toni Morrison, Wislawa Szymborska ve Elfriede Jelinek.
“Artık yazamıyorum” itirafı
1954 yılında Nobel Edebiyat Ödülü'ne layık görülen Ernest Hemingway söylentiye göre daha sonraki yıllarda "Ben bu ödülü kazandıktan sonra artık yazı yazamıyorum" der. Hemingway, ödülü aldıktan yedi yıl sonra, 61 yaşında kendini avcı tüfeğiyle vurarak intihar eder.
Nobel zenci yazara
1993 yılında Nobel Edebiyat Ödülü'nü kadın yazar Toni Morrison aldı. ABD'li bir zenci olan Morrison, aynı zamanda bu ödülü alan ilk Afrika kökenli Amerikalı unvanını kazandı. .Aynı zamanda bu ödülle birlikte en çok Nobel sahibi Amerikalı yazarlardan biri oldu.
Bol bol övgü aldılar
1988 Nobel Edebiyat Ödülü'nü alan Portekizli yazar Jose Saramago edebiyat çevrelerinden de bol bol övgü alan isimlerden biri. Güney Afrikalı yazar John Maxwell Coetzee da yine eserleriyle beğeni toplayan bir yazar. Yazar, ülkemizde "Barbarları Beklerken" ve "Demir Çağı" adlı kitaplarıyla tanınıyor.
Gao Xingjian 2000 yılında Nobel Edebiyat Ödülünü alan Çinli bir yazar. Ancak listede ülkesi Fransa geçiyor. Çünkü Çin devleti için Xingjian bir vatan haini. Oyunları ve kitapları Çin'de yasak. Ödülden sonra Türk okurunun da tanıdığı yazarın Ruh Dağı adlı kitabı büyük ilgi görüyor.
