İlhan Berk bu cümleleri 1976 yılında Galeri Baraz’da açılan resim sergisinin davetiyesi için yazmış. Aslında İstanbul’da ve Bordum’da pek çok sergi açmış bir ressam/şair kendisi. Resim ve şiir onun hayatının vazgeçilmez ikilisi. Doğumunun 100’üncü yılı anısına Yapı Kredi Kültür Sanat’ta açılan “Şiir Her Yerdedir-İlhan Berk 100 Yaşında” sergisinde ise İlhan Berk’in bütün vazgeçilmezleri buluşmuş sanki: Daktilosu, kalemleri, boyaları, fırçası, not tuttuğu defterleri, okuduğu kitaplar... Bundan 10 yıl önce aramızdan ayrılan İlhan Berk’in dünyasına doğru okurlarını yolculuğa çıkaran bu sergi 20 Ocak’a kadar ziyarete açık. Küratörlüğünü Necmi Sönmez’in tasarımını ise Yeşim Demir’in gerçekleştirdiği sergi “Omurga/25 Şiir Kitabı” , “Evren/Resimler”, “Yörünge/Kitaplık” , “Klavuz/Defterler” , “Kabuk/Eşyalar” ve “Harfler/Formlandırma Çabaları” başlıklarını taşıyor.
25 ŞİİR KİTABINDAN İLHAMLA YAZDILAR
Modern Türk şiirinin öncülerinden olan İlhan Berk’in 25 şiir kitabının yer aldığı sergi alanında şöyle bir çalışma yapılmış: Şair, yazar ve sanatçılar Berk’in şiir kitaplarının isimlerinden yola çıkarak birer metin kaleme almışlar. Mehmet Can Doğan 1953 yılında yayımlanan Türkiye Şarkısı adlı kitabı üzerine yazmış. 1952’de okurla buluşan Günaydın Yeryüzü adlı kitabından yola çıkan Sevengül Sönmez’in bir yazısı var. İstanbul başlıklı kitabına dair yazı Orhan Koçak imzalı. Berk gibi resimle ilgilenen Ferid Edgü 1976 yılında çıkan Atlas adlı kitaba ne yazmış diye merakla okumaya başlıyorum: Bu kitabının nasıl yayımladığını ve bu yayınlama kararını İlhan Berk’e telefonla söylediğinde onun sevincini anlatmış. Evet, Atlas’ın ilk baskısı Edgü’nün kurduğu Ada Yayınları’ndan çıkmış. Edgü’nün Ada Yayınları’ndan bahsettiği bir yazısında mealen şöyle şeyler okuduğumu hatırlıyorum: “Ada Yayınları’nın adı Dost Yayınları olmalıymış. Çünkü bu yayınevinden dostlarımın, arkadaşlarımın kitabını çıkardım. Kar amacı gütmedim.“
Yine Murat Yalçın, Latife Tekin, Gonca Özmen, Selahattin Özpalabıyıklar gibi pek çok ismin Berk’in kitaplarına ilhamla yazdığı metinleri okuyup üst kata not defterlerini karıştırmaya çıkıyorum.
İSTANBUL BENİM ATARDAMARIM
Sergiden çıktıktan sonra aklımda şu sorular kalıyor: Acaba İlhan Berk şiirlerini yazarken neler düşündü, kitapları çıkınca neler hissetti, okurlarına kitaplarıyla ilgili neler anlattı? Bu sorunun peşinden ertesi gün arşivleri karıştırdım ve yarım asır öncesine kadar gittim.
BENİM ŞİİRLERİM HALKIN RÜYASINA BENZER
Mesela 1980 yılında verdiği bir röportajda İstanbul kitabıyla ilgili Berk şu cümleyi kuruyor: “İstanbul Kitabı 1944-1980 yıllarını kapsıyor. Kitap iki bölüm. İlk bölüm 1947 yılında çıkan İstanbul kitabımdaki şiirlere ait.” Sonra ekliyor: “İstanbul benim atardamarlarımdan biridir.” Atlas kitabıyla ilgili ise 1987 yılında verdiği bir söyleşide “ Dünya yazılmak için vardır. Yani kendimi bu dünyaya yazmak için gelmiş gibi düşünüyorum. Hayatları yoktur şairlerin, dünya yazılmalıdır diyorum ya böyle bir gerekliliği her an duyan bir adam için dünya bir cehennem oluyor” diyor. Berk çok sevdiği İstanbul ve yaşadığı Bodrum için ise şöyle bir karşılaştırma yapıyor: “Bodrum’da yazıyorum. Bodrum benim bir çeşit labaratuvarım, çalışma odam orası. İstanbul’da bir şiirimi bitirdiğimi pek söyleyemem. “İstanbul’a olan sevgisi ise çok net: “Nice nice kentler gördüm, İstanbul gibi hiçbiri etkilemedi beni, İstanbul yeryüzünün ilk gerçek üstü kenti, şiir kentidir.”
1918 yılında Manisa’da doğan şair öğretmenlik yaptığı için Anadolu’yu gezer. İlk şiir kitabı olan Güneşi Yakanların Selamı 1935’te okurla buluşur. Ardından sevdiği kızın ismini kendi ismine ekleyerek N. İlhan Berk adıyla ikinci şiir kitabı İstanbul’u çıkarır. Günaydın Yeryüzü, Türkiye Şarkısı ve Köroğlu kitaplarından sonra İkinci Yeni akımıyla şiirindeki dili ve anlatımı değişir. Bu yıllarda İlhan Berk’in şiirleri üzerine okuduğum yazılarda ‘anlamsızlıkta ifrada kaçtığı’ gerekçesiyle eleştiriler var. Ama 1964 yılında kendisiyle yapılan bir röportajda bu eleştirileri aydınların yaptığını söyleyerek şöyle diyor: “(Oysa) Ben şiirimi halkın gördüğü düşlere benzetiyorum.”
Kütüphanesi dijital ortamda
İlhan Berk’in Bodrum’da yaşamaya başladığı 1970 yılından itibaren bizzat kullandığı kendi kitaplığı da sergide yer alıyor. Kitaplık, izleyiciler tarafından interaktif olarak da incelenebiliyor. Berk’in daha önce gösterilmemiş olan resimleri, desenleri, kolaj çalışmalarınının yanı sıra özel eşyaları (fırçaları, kalemi, daktilosu, pasaportları, gözlükleri vb.) sergide meraklı okurlarını bekliyor.
