Osmanlı''nın kudretli sultanlarından II. Abdülhamid''in sıkı bir polisiye roman okuru olduğunu uzun zamandır biliyoruz. Polisiyenin uzmanı Erol Üyepazarcı''nın da aktardığına göre II. Abdülhamid''in on bin kitaplık kütüphanesinin iki binden fazlası yalnızca polisiye romanlardan oluşuyor. Hatta beğeniyle okuduğu ünlü İngiliz dedektif Sherlock Holmes''in yazarı Arthur Conan Doyle''ı İstanbul''a davet edip, kendisini Mecidiye Nişanı ile ödüllendirdiği de eskiden beri söyleniyor. Dönemin ünlü Osmanlı mizahçı-yazarlarından Yervant Odyan ise 1911 yılında Abdülhamid ve Sherlock Holmes''u aynı polisiye romanda bir araya getiriyor. Kitap, ''Abdülhamid ve Şerlok Holmes'' adıyla büyük boy, Osmanlıca 832 sayfadan oluşan hacimli bir eser olarak yayınlanıyor. Kısa süre sonra Ermenice baskısı da yapılıyor. Bu hacimli ve önemli roman, Seval Şahin''in öncülüğünde bir grup gayretli araştırmacı tarafından Everest Yayınları aracılığıyla günümüz Türkçesiyle yeniden yayınlandı. Dili aynen aktarılan eserin sonuna, özellikle Osmanlıca terkip ve deyimler için hacimli bir sözlük de eklendi.
Yervant Odyan, romanında II. Abdülhamid''in dünyanın en ünlü dedektifi olan Sherlock Holmes''u İstanbul''a davet etmesini ele alıyor. Gerekçe ise Osmanlı Hafiye Teşkilatı''nda görevli gizli polislerin bir biri ardına gerçekleşen ve aydınlatılamayan sır ölümleri. Abdülhamid, Holmes''ten cinayetleri araştırmasını istiyor ve 904 sayfalık büyük macera başlıyor. Kitapta yalnızca polisiye macera değil, arka fonda dönemin toplumsal ve siyasal olaylarının Yervant Odyan gözünden tahlili de okunabilir.
Dönemin tarihi figürleri ve isimlerinin neredeyse birebir işlendiği kitabı ilginç kılan detaylardan bir diğeri ise II. Meşrutiyet dönemi olaylarını ayrıntılı olarak işleyen çok az sayıda sayıdan kitaptan biri olması. Latin harfleriyle ilk kez yayınlanan kitap, Türk Edebiyatında Polisiye Romanın Tarihsel Gelişimi başlıklı TÜBİTAK destekli bir araştırma projesi sayesinde ortaya çıkmış. Eserde, ayrıca kitabın Osmanlıca ilk baskısının kapağı da yer alıyor.
Kitabın yazarı Yervant Odyan 1869 İstanbul''unda doğmuş, Osmanlı tebaası bir Ermeni. Meşhur Odyan ailesine mensup. Odyan soyadı aslında aşinası olduğumuz bir soy isim. 1863''de kaleme alınan ''Nizâmnâme-i Millet-i Ermeniyân'' olarak bilinen nizamnameyi hazırlayanlardan Kirkor Odyan''ın yeğeni olan yazarımız, döneminin birçok gazetesinde yazılar yazdığı gibi birçok telif kitaba da imza atmış.
Nispeten onu meşhur kılan iki roman var; İlki Osmanlı Polisiyesi''nin en yetkin örneklerinden kabul edilen II. Abdülhamid ve Sherlock Holmes ve Yoldaş Pançuni. Kitabın hikâyesi kadar yazarının hikâyesi de oldukça enteresan. Romanında yer yer II. Abdülhamid''e sert eleştiriler de yönelten Odyan, günün fotoğrafında Talat Paşa''nın yanında yer alır. Ama kader, Talat Paşa''nın iktidarında ona sürgün yollarını gösterir. Odyan, 1915 Tehcirinde Suriye''ye tehcir edilir. Orada Alman subaylarına çevirmenlik yaparak nispeten rahat hayatını sürdürür. Meşrutiyet''ten sonra 1918''de İstanbul''a geri döner. 1922''de önce Romanya''ya ardından da Mısır''a geçer ve 1926''da Kahire''de ölür.
İngiliz romancı Sir Arthur Conan Doyle tarafından oluşturulan hayali özel dedektif. Dünya edebiyatının ''gerçekleşen'' nadir edebiyat karakterlerinden biridir. Bilenler bilir, edebiyat çevrelerinde uzun süre Sherlock Holmes adlı birinin gerçekten yaşadığı yönünde spekülasyonlar yapılmıştı. 1854 Londra''sında doğan tüm zamanların bu en olağandışı, en çılgın dedektifi, aynı zamanda dünya edebiyatının en meşhur dedektif kahramanlarından da biri hatta birincisi.
Gözlem yeteneği ve zekâsıyla en karmaşık polisiye olayları bile aydınlatmada mahir olan Holmes, dönem İngiltere polisinin de sıklıkla başvurduğu bir halk kahramanıdır. Bu hayali kahramanın gerçekten var olduğuna dair inanışlar, aslında yazarı Doyle''ın romanlarını gerçekten hareketle kurmasından da kaynaklanıyor. Kitaplarda ev adresi olarak sıklıkla geçen Londra''daki Baker Sokak 221B adresi, bugün Sherlock Holmes Müzesi olarak ziyaretçilerini ağırlıyor.
