ENFLASYON NEDİR?
Enflasyon, fiyatlar genel düzeyinin devamlı şekilde yükselmesi nedeniyle, referans para birminin sürekli değer kaybetmesi ve bunun sonucunda ise satın alma gücünün azalmasıdır. Bir diğer ifadeyle, yükselen fiyat düzeyleri nedeniyle, paranın satın alma gücünün düşmesi olarak tanımlanabilir.
Enflasyon iki ana nedenden ötürü yükselebilir;
Talep Enflasyonu: Yüksek para arzı dolayısıyla tüketicilerin eline daha fazla para geçmesinden dolayı tüketimin artması ve buna paralel olarak da yükselen talep nedeniyle enflasyonun artması sonucu.
Maliyet Enflasyonu: Belirli nedenlerden dolayı (ücretlerdeki, hammadde fiyatlarındaki, vergi fiyatlarındaki artış) nedeniyle üretim maliyetlerinde meydana gelen yükselişin maliyetleri yükseltmesiyle beraber maliyet enflasyonu ortaya çıkar.
Yıllık enflasyon ekimde yüzde 8,55 ile yaklaşık 3 yılın en düşük seviyesine geriledi.
Tüketici fiyat endeksi (TÜFE) ekimde aylık bazda yüzde 2,0 ile AA Finans'ın gerçekleştirdiği ankete katılan ekonomistlerin beklentisi olan yüzde 1,87'nin hemen üzerinde artış gösterdi. Yıllık enflasyon da 0,7 puan azalarak yüzde 9,26'dan yüzde 8,55'e geriledi. Böylece yıllık enflasyon yaklaşık son 3 yılın en düşük seviyesine gerilemiş oldu.
AA Finans Analisti ve ekonomist Haluk Bürümcekçi, enflasyonun piyasa beklentisine paralel gerçekleştiğini belirterek, enflasyonun geçen yıla göre gerilemesinde, işlenmiş gıda fiyatlarındaki düşüşün devam etmesi ve gıda dışı diğer gruplarda artışların kur şokunun yaşandığı geçen yıla göre ılımlı kalmasının etkili olduğunu söyledi.
Ekim ayında meyve-sebze hariç diğer işlenmemiş gıda ve işlenmiş gıda fiyatlarındaki düşüşün gıda enflasyonunu aşağı çektiğini ifade eden Bürümcekçi, enerji grubunda elektrik zammı nedeniyle yüzde 4,8 ile geçen yılın üzerinde bir yükseliş izlendiğini kaydetti.
Bürümcekçi, kurlara hassas olan gruplarda (ev içi tekstil, ev aletleri, telefon ekipman, araç satın alımı gibi) ise sınırlı artışlar veya geri çekilmelerin izlendiğini dile getirdi.
Giyim fiyatlarının mevsimlik artışının ise yüzde 11,7 ile geçen yılki artışın altında olmasının da enflasyonu aşağı çektiğinin altını çizen Bürümcekçi, böylece yıllık TÜFE'nin yüzde 8,55'e düşüş gösterdiğini aktardı.
Ekonomist Bürümcekçi, gıda fiyatlarının yıllık artış hızının yüzde 7,8'e gerileyerek, Enflasyon Raporu gıda fiyatı yeni varsayımının (yüzde 10) altına indiğini belirtti.
Endeks tarihindeki ortalama yıllık artışı yüzde 10 civarında olan gıda fiyatlarının 2019 yılındaki seyrinin, Merkez Bankasının yüzde 12 olarak revize ettiği yıl sonu enflasyon tahmininden sapma konusunda önemli belirleyicilerinden biri olacağını ifade eden Bürümcekçi, manşet enflasyonda baz etkisinin yılın son iki ayında aleyhte olacağını ve TÜFE'nin yılı yüzde 12 civarında kapatabileceğini söyledi.
Bürümcekçi, gelecek dönem seyri açısından gıda fiyatlarının belirsizliği ve oynaklığı dışında, ham petrol ve diğer emtia fiyatlarının görünümünün, döviz kuru hareketleri ve kamu fiyat/vergi ayarlamalarının enflasyon üzerindeki risklerin yönünü belirleyeceğini dile getirdi.
Kısa vadede, geçen yıl kasım-aralık döneminde görülen negatif enflasyon gerçekleşmesinin oluşturduğu baz etkisinin yukarı yönde etkide bulunacağına dikkati çeken Bürümcekçi, şunları kaydetti:
"Örneğin, geçen yıl kasımda TÜFE yüzde 1,44 gerilerken aynı ay uzun dönem TÜFE ortalaması yüzde 0,8 düzeyindedir. Buna ek olarak, son dönemdeki kur artışı ile beraber yıllık bazda kur sepeti düşüşünün yüzde 3 civarına (geçen ekim kur sepeti ortalaması 6,30) yavaşlaması enflasyonu aşağı yönde bastıran bir etkinin zayıfladığına işaret etmektedir. Dolayısıyla son günlerdeki değer kaybının bir kur atağına dönüşmediği ve sürpriz bir vergi artışının gözlenmediği durumda yıllık enflasyonun yılın son iki ayda geçen yılın oluşturduğu aleyhte güçlü baz etkisi nedeniyle tekrar yükselerek yılı yüzde 12 civarında bitirmesi olası duruyor."
Haluk Bürümcekçi, Merkez Bankasının yılı son bir indirimle kapatıp, beklemeye geçebileceğini söyledi.
Merkez Bankasının, temmuz, eylül ve ekim toplantılarında politika faizi olan 1 hafta vadeli repo faizini toplam bin baz puan indirimle yüzde 14 seviyesine çektiğini belirten Bürümcekçi, bankanın belirgin faiz indirimine gerekçe olarak, güncel tahminlerin yıl sonu itibarıyla enflasyonun Temmuz Enflasyon Raporu'nda verilen öngörülerin belirgin altında kalacak olmasını öne çıkardığını ifade etti.
"Merkez Bankası Başkanı Murat Uysal, Enflasyon Raporu sunumundaki açıklamalarında, 'Mevcut para politikası duruşunun hedeflenen dezenflasyon patikasıyla büyük ölçüde uyumlu olduğunu değerlendiriyoruz. Geldiğimiz noktada, gevşeme yönündeki alanın önemli bir bölümünü kullandığımızı, bununla birlikte atılabilecek ilave adımların zamanlaması ve boyutunu veri akışına ve enflasyon görünümündeki gelişmelere göre şekillendireceğimizi vurgulamak isterim.' ifadelerini kullandı. Başkan Uysal'ın bu mesajlarını, bankanın aralıkta şartların izin verdiği boyutta son bir indirim yaparak bir süre beklemeye geçeceği şeklinde okumaktayız."
2016 9,58 8,78 7,46 6,57 6,58 7,64 8,79 8,05 7,28 7,16 7,00 8,53
2017 9,22 10,13 11,29 11,87 11,72 10,90 9,79 10,68 11,20 11,90 12,98 11,92
2018 10,35 10,26 10,23 10,85 12,15 15,39 15,85 17,90 24,52 25,24 21,62 20,30
2019 20,35 19,67 19,71 19,50 18,71 15,72 16,65 15,01 9,26 8,55
Enflasyonlar, genellikle talep şişkinliğinden ve maliyet masraflarının kabarmasından ileri gelebilir.
1. En çok rastlanan enflasyon tipi, talep şişkinliğidir. Harcamalar ve ihracat toplamının üretim ve ithalat tutarını aşması, talep enflasyonu belirtisidir.
2. Maliyet enflasyonları başlıca altı sebebe ilişkin olabilir:
• Dış ticaretin kısıtlanmış bir rejime bağlı bulunması ve gümrük vergilerinin aşırı derecede yüksek olması,
• Gider-istihlak-istihsal vergilerinin ağırlığı,
• Mali tekeller ve eksik rekabet şartları,
• Faiz haddinin yüksekliği,
• Toplu sözleşmelerle ücretlere yapılan zamlar,
• Devalüasyon.
Enflasyon TÜFE ve ÜFE başlıkları altında incelendiğinde ise;
Hanehalklarının tüketimine yönelik malve hizmet fiyatlarında zaman içerisinde yaşanan değişimi ifade eder. TÜİK tarafından hesaplanan enflasyonda harcamalar 12 ana grup ve 43 alt grup altında toplanmıştır.
Belirli bir dönem içerisinde ülke içerisinde üretimi gerçekleştirilen ve yurt içine satşa konu olan ürünlerin üretici fiyatlarının zaman içerisindeki fiyat değişimlerini ölçen endekstir. Sektörel kapsamda; Madencilik ve Taşocakçılığı, İmalat, Elektrik ve Gaz, Su Temini olarak ayrılmaktadır.
Ekonomistler ve akademisyenler tarafından evrensel olarak kabul edilen enflasyonun nedeni için tek bir teori yoktur, fakat yaygın olarak kullanılan birkaç hipotez vardır.
Enflasyonun iki temel kaynağı vardır. Bunlar;
Talep Yönlü Enflasyon
Maliyet(Arz) Yönlü Enflasyon
* Bir önceki yılın aynı ayına göre;
[(Xt/Xt-12) X 100] -100
* Bir önceki aya göre;
[(Xt/Xt-1) X 100] -100
X= Endeks Değeri
t = Cari Ay
t-12 = Bir önceki yılın aynı ayı
t-1 = Bir önceki ay
