19. Yüzyıl"da Arjantin"e göç etmiş "İtalyan" bir aileye mensup olan Kardinal Jorge Bergoglio"nun Papa seçilmesi Latin Amerika için önemli ama Vatikan için pek de ileri bir adım sayılmaz. "Siyah" yahut "Çinli" bir kardinal Papa seçilseydi daha sarsıcı etkiler yapardı. Demek ki "Beyaz –Avrupalı" olmayan bir Papa"ya Vatikan henüz hazır değil.
İlk Cizvit Papa olan Bergoglio"nun "Francis" adını seçmesi, "Fransisken Tarikatı"nın kurucusu "Assisili Francis"den geliyor. Vatikan tarafından "Aziz" olarak kutsanan Francis(1182-1226) zengin bir kumaş tüccarının zevk ve macera düşkünü oğlu iken, sufi, sade, yoksul bir yaşamı seçmişti. Çileci bir Hıristiyanlığı savunan Francis"in mistik görüşleri Vatikan üzerinde derin izler bıraktı. Bu arada 4 papanın Fransisken olduğunu hatırlatalım.
Cizvit tarikatı, "Muhteşem Süleyman" Katolik Avrupa"da ilerlerken kurulmuştu. 1534"te Vatikan"dan icazet alan tarikat, Uzak Doğu"ya bir misyoner grubunu göndermişti. Grubun lideri, Pavlus"tan sonra en büyük misyoner olarak kabul edilen "Francis Xavier" idi. Böyece Papa, "Francis" adıyla Katolik Hıristiyanlığın iki simge ismini şahsında temsil etmiş oluyor. Papa Francis mali ve cinsel skandalların yanı sıra ilahiyat alanındaki açmazlarla büyük itibar kaybına uğrayan Vatikan"ı kuyudan çıkarabilecek mi, hep birlikte göreceğiz.
Latin Amerika"da 1960"lardan itibaren gündeme gelen "Hıristiyan Kurtuluş İlahiyatı"nın geliştirilmesinde Cizvit rahipler rol oynadı. Kurtuluş İlahiyatı"nın kökleri 16. Yüzyıl"da, Katolik İspanyol ve Portekiz sömürgecilere karşı yerli isyancılarla beraber olan Cizvitlerin küçük bölgelerde mini devletleri andıran sosyal üniteler kurmalarına kadar götürülebilir.
Latin Amerika"da ABD yanlısı diktatörlük rejimlerine muhalefet eden silahlı sol hareketlere bazı Cizvit rahipler destek verdi. "Soğuk Savaş" döneminde Vatikan, Katolik rahiplerin radikal sola açık söylemlerinden rahatsızlık duydu. 1963-1978 yılları arasında Papalık yapan VI. Paul şakayla karışık, bu rahiplerden "benim kızıl piskoposlarım" diyerek söz etmişti.
Sade ve mütevazı yaşamıyla tanınan Arjantinli Papa"nın "kızıl piskopos" olmadığı malum ama Kurtuluş İlahiyatı"nın Latin Amerika"daki dönüştürücü gücüne bigane kalamayacağı aşikar. Kuzey Amerika"da "Beyaz-Anglosakson-Protestan" olarak tanımlanan kültürel ve siyasal egemenliği tehdit eden ölçülerde Latin Amerikalı(Hispanikler) nüfusunun artması ise "Katolik Avrupa"yı temsil eden Vatikan"ın bu ülkedeki pozisyonunu güçlendirecektir.
Gücünün sınırlarını aşan her tarikat gibi Cizvitler de takibatlara uğratıldılar. 1700"lerde Latin Amerika"dan ve Fransa"dan çıkarıldılar. İspanya ve Portekiz"de mal varlıklarına el konuldu. Papa XIV. Clement ise 1773"te tarikatı feshetti, hak ve ayrıcalıklarını kaldırdı
Cizvitler kırk yıl gizlide kaldıktan sonra, 1814"te Papa VII. Pius tarafından affedildiler. Papa Pius tarikatın hak ve ayrıcalıklarını iade etti. Cizvitler 19. Yüzyıl boyunca Rusya, İsviçre, Almanya ve Avusturya"da soruşturmalara maruz kalarak ülke dışına çıkarıldılar.
Vatikan ile iyi geçinmeye özen gösteren Cizvitler 1960"lardaki "II. Vatikan Konsülü"nde etkiliydiler. Modernitenin getirdiği sorunlar karşısında gerileyen Vatikan"ın ilahiyat açılımlarında rol oynayan Cizvitler "Dinlerarası diyalog" çalışmalarında ön saflarda yer aldılar.
Konuyla ilginenen okurlara Doç. Cengiz Batuk"un "Assisili Francis ve Hıristiyan Mistisizmi", Prof. Ali İsra Güngör"ün "Cizvitler ve Katolik Kilisesindeki Yeri" ile German Guzman Campos"un "Rahip Gerilla: Camilo Torres" isimli kitaplarını tavsiye ederim.
