— “Daha uyku yok! Macbeth uykuyu katletti [çünkü]!”

Hakkı verildiği takdirde, dilin, temsil gücünün hangi noktalara çıkabileceğini, Shakespeare''in şu ifadesinden daha iyi anlatabilecek çok az söz bulunabilir herhâlde.

Evet, ifade aynen böyle: “Macbeth does murder sleep!”

Uykuyu katletmek!

Uyku katledilince, uykusuzluk başlar.

Uykusuzluk, yani huzursuzluk!

VE ızdırab!

Oysa uyku, zaten ''ölüm''ün kardeşi değil midir?

Uyumakla ölmüş sayılmaz mı insan?

[“Ölmez mi?” değil, “ölmüş sayılmaz mı?” Zira bizde uyuyanı ölüye sayarlar; sanki ölmüş sayarlar.]

***

Dilerseniz, Kur''an''a müracaat edelim:

— “Allah alır götürür o canları, öldüklerinde; ölmeyenlerinkini ise uykularında. Sonra, haklarında ölüm hükmünü verdiklerini alıkoyar; diğerlerini ise belli bir süreye kadar salıverir/geri gönderir.” (Zümer: 42)

Ayetin orijinalinde kelimelerin sevişmeleri hakikaten bir başkadır!

Hâl böyleyken Türkçe''den fedakârlık etmek pahasına kapıyı hiç değilse birazcık arayalım:

A) “O nefisleri öldüklerinde vefat ettirir.”

B) “Ölmeyenlerin nefislerini ise uykularında (vefat ettirir.)”

Metnin aslında ruh değil, nefs (çoğ. enfüs) kelimesinin kullanıldığını hatırlatalım. Bir de ölenlerin de, uyuyanların da işbu nefislerinin vefat ettirilmiş olduğunu...

Mevt olmadan da nefis vefat edebilir/ettirilebilir. Bu nedenle gelenek, Hz. İsa''nın vefatından söz eder, mevtinden değil! Yani mevta başkadır, müteveffa çok daha başka!

Kısacası, öldüğümüzde de, uyuduğumuzda da canlarımız alınıp götürülür bizden. Can tenden ayrılır. Can ölümden sonra geri dönmez, uyku sonrasındaysa geri döner.

Bu semantik tabloya göre ölüm ile uyku arasındaki temel fark, ilkinde cânın tenden ayrılışının kalıcı, ikincisindeyse geçici olmasıdır. Yani gerçekte uyku, geçici ölüm''dür, ölüm ise, sürekli uyku.

Geçici ölümden dirildiğimiz gibi, birgün sürekli uykudan uyanacağımızı haber veren Kur''an''ın, bu ayette ''nefs'' kelimesini, ''bilinç'' anlamında (Elmalılı Hamdi Yazır''ın tabiriyle: akıl, şuur ve temyiz anlamında) kullandığına işaret edersek, sanırım araladığımız kapıyı artık güvenle kapatabiliriz.

Uyku ile ölüm arasında benzerlik kurulmasının asıl sebebi şimdi daha iyi anlaşılmış olmalı. Her ikisinde de bilinç kaybına uğruyoruz çünkü. (Bu kayıp uykuda geçici, ölümde süreklidir.)

***

— “Ne uyuklama tutar O''nu, ne uyku!” (Bakara: 255)

Bu ve birçok ayetin de kılavuzluğunda Tanrı için şu sıfatı kullanmakta bir mahzur yoktur sanırım:

Tanrı, sürekli bilinç''tir!

O her an bir şe''ndedir; her an yaratmaktadır ve elbette gafletten âzadedir.

Peki ya kulları?

Bakınız, Efendimiz (s.a) nasıl buyurmuşlar:

— “İnsanlar uykudadırlar, öldüklerinde uyanırlar.”

Bu durumda yaşam uykunun, ölüm ise uyanıklığın zeminine yerleşiveriyor.

Uyanabilmek için ölmek zorunda mıdır insan? Ya da yaşamını güvenle sürdürebilmek için uyumak?... Şayet insanlar öldüklerinde uyanacaklarsa, bir daha aslâ uyuyamayacaklar mı? Perdeler bir daha inmecesine tamamen kalkacak mı?

Öyle olmalı, zira şeyhin biri şöyle demiş:

— “Uykuda bir hayır bulunsaydı, cennette de uyku olurdu.”

Cennette uyku yoksa, perde de yok demektir!

***

Kur''an unutmak kelimesini terketmek anlamında kullanır.

Meselâ şu ayette mânâ böyledir:

— “Onlar Allah''ı unuttular, Allah da onları unuttu.” (Tevbe: 67)

Unutanın yazgısıdır unutulmak. Nitekim küçük bir farklılıkla, aşağıdaki ayette de mânâ aynıdır:

— “Şu kimseler gibi olmayın ki onlar Allah''ı unutmuşlardır, Allah da onlara kendilerini unutturmuştur.” (Haşr: 19)

Hakkı unutan/terkeden, hakikatte kendisini de unutmuş/terketmiş olacağından, gaflet sevgiliden uzakta kalmaktan başka bir anlam taşımaz.

Uyumak, çoklarınca gaflet alâmetidir. Çünkü onlara göre uyumak, unutmak demektir.

***

Buna mukabil bazı hak âşıkları hiç uyanmak istemezler, çünkü sevgiliden ayrılmak istemezler. Sevgili onlara hep düşteyken gelir; uykudayken... Vahyini, ilhâmını, merhabasını düş aracılığıyla lütfeder.

Bûseleri —zannedildiğinin tam da aksine— ''uyanıklar'' için değildir; uyuya kalanlar içindir; yârin penceresinin önünde nöbet tutmaktan yorulup bir kaldırım kenarına kıvrılanlar için...

Bazı âşıkların tabiatı böyledir. Sevgilinin yüzüne uyanıkken değil, uyurken bakabilirler ancak! O yüzü ayık hâlde değil, aksine sarhoşken seyredebilirler.

Karşılık alamamaktan değil, almaktan korkarlar. Uyanmaktan... Ayılmaktan...

En nihayet, fazla sıkıntıya gelemezler, ve “Wilhelm Meister”ın girişinde, Goethe''nin dediği gibi derler:

— “Seni sevmemden sana ne?” (Wenn ich dich liebe, was geht''s dich an?)

Âşıkların ayık ve uyanık olanı böyle diyemez! Diyeni ise, sevgilinin gelip cevabı kulağına fısıldamasını bekler. Sarhoşken veya uyuyorken...

Cevabı hatırlayıp hatırlamamanın hiçbir önemi yoktur.

Aşkın iki tarafı yoktur çünkü.