Kürt tarihi ve sorununu ulusalcı bir bakış açısı ile okuyan çevreler, tarihin tüm devrelerinde, özellikle İslami devirde, Kürt varlığının ve kimliğinin inkar edildiği tezinden hareket ederek anachronic bir yaklaşım sergilerler. Bunlara göre İslâm tarihi tümüyle Kürtlere, Kürt kimliğine yönelik inkar ve yok sayma serüvenidir. Bu okuma biçimi, 1920''li, 30''lu yıllardaki tek-parti dönemi resmi ideolojisinin yaklaşımlarının ödünç alınmasından başka bir şey değildir. Bir de buna, Marxist literatür ve sloganların üçüncü sınıf kopyaları eklendiğinde durum daha da vahamet kazanır.
Geçen yazıda belirttiğimiz gibi, Kürtlerin İslamlaşmasından sonra, Kürtler arasından çok önemli şahsiyetlerin ortaya çıkıp, tarihte yer aldığını bizzat İslam tarih/literatür kaynaklarından tesbit edebiliyoruz. Kürtlerden, devlet ricali, hanedanlar yetiştiği gibi çok sayıda mutasavvıf ve meşâyihin de neş''et ettiği bilinmektedir.
Şeyh Halîl El-Kürdî''den sonra, Hâce Abdullah Çavpâre, Şeyh Ebubekir Yezdanyâr, Ebu''l-Hasan El-Urmevî, Şeyh Ebu''l-Hasan Kurdeveyh, Ebu Abdullah El-Mukrî, Ebu Abdilkâsım El-Mukrî, Ebu Abdullah Ed-Dineverî, Kâkâ Ebu''l-Kasr Bestî, Kâkâ Ahmed Sünbülî, Şeyh Ebu Tahir-i Kürd (Şeyh Ahmed En-Nâmıkî El-Câmî''nin sohbet arkadaşı olup, türbesi Bitlis''te Zeydan mahallesinde halen ziyaretgâhtır), Cemaleddin Lorî, Şeyh Câgîr, Ebubekir bin Hevâra, Şeyh Muhammed Eş-Şenbekî, Vefâiliğin pîri Tâcu''l-Arifîn Şeyh Ebu''l-Vefâ, Şeyh Suveyd Es-Sincârî, Şeyh Ali El-Kürdi, Ebu Muhammed Mâcid El-Kürdî, Yusuf El-Acemî El-Gorânî, Ömer El-Kürdî, Cuhlan El-Kürdî, Şeyh Ebubekir Ez-Zâhid El-kürdî, Şeyh Ali El-Harîrî, Yasir bin Ammar El-Bitlisi (Kübreviyye tarikatının kurucusu Necmeddin-i Kübra''nın şeyhidir); Yusuf bin Nebhân El-Eylûhî birinci, ikinci ve üçüncü tabakadaki, mütekaddimîn olarak bilinen ünlü Kürt mutasavvıflardır.(Bkz. İbn Serrâc Ed-Dimeşkî, Tuffahu''l-Ervâh Ve Miftâhu''l-İrbâh; İbnu''l-Mulakkin, Tabakâtu''l-Evliyâ; Molla Abdurrahman Câmî, Nefahatu''l-Üns Min Hadarâti''l-kuds; Abdülvehhâb Eş-Şa''rânî, Et-Tabakâtu''l-Kubra; Yusuf bin İsmâil En-Nebhânî, Câmiu Kerâmâti''l-Evliyâ).
Bunlar dışında, Şeyh İbrahim Zâhid El-Gilânî (Şeyh Safî/Şeyh Safiyuddin Erdebili''nin şeyhi), Seyyid Hüseyin El-Ahlâtî (Simavna Kadısıoğlu Şeyh Bedreddin''in şeyhi, Mısır''da vefat etmiştir), Mevlana Molla Abdurrahman Camî, Hüsâmeddin Ali El-Bitlisi (İdris-i Bitlisî''nin babası, Bitlis''te Şeyh Ebu Tahir-i Kürd''ün türbesinde medfundur), Halvetiye''nin Cihangiriye kolunun kurucusu Şeyh Hasan Cihangirî, Şeyh Mahmud El-Urmevî ise Kürtler arasından yetişmiş müteahhirin olarak adlandırılan meşhur olmuş mutasavvıflarndandır.
19. yüzyılda ise Kürtler arasında bugün çok meşhur olan bir kısım tarikat pirleri de yetişir. Bunların en ünlüleri Nakşibendiliğin Hâlidiyye kolunun kurcusu Mevlâna Hâlid Eş-Şehrezorî El-Bağdâdîdir (Vefatı: Şam 1242/1827, Türbesi Şam''da Kasyon tepesindedir). Mevlâna Hâlid, Kürtlerin Câf aşiretinin Mikâilan koluna mensuptur. Bugün Türkiye başta olmak üzere Ortadoğu ülkelerindeki en yaygın tarikat Nakşibendiliğin Hâlidiyye koludur. Türkiyede bugün birçok dini cemaat-tarikat köken olarak Mevlana Hâlid''e dayanmaktadır. Ayrıca Mevlâna Hâlid hazretlerinin hulefasından Seyyid Taha El-Hakkârî En-Nehrî (Vefatı:1269/1852-53), Şeyh Yahya El-Mizûrî, Şeyh Osman Et-Tavîlî (Vefatı:1283), Şeyh Hâlid El-Cezeri, Şeyh Ali Es-Sebtî (Ünlü Şeyh Said''in dedesi), Şeyh Muhammed El-Firakî önde gelen Nakşibendi-Hâlidî kürt tarikat önderleriydi.
Yine bunlar dışında, Seyyid Sibgatullah El-Arvâsî (Vefatı: H.1287, Bitlis Gayda''da medfundur, Gavs-i Hizânî lakabı ile meşhurdur), Seyyid Fehim El-Arvâsi, Şeyh Abdurrahman Et-Tâhî (Vefatı: H.1304, Seyda lakabı ile meşhur olup, Bitlis-Norşinde medfundur); Şeyh Fethullah El-Verkanisî (Vefatı: H.1317, Türbesi Bitlis şehir merkezindedir), Şeyh Muhammed Ziyâuddin (Vefatı: H. 1342), Şeyh Ahmed El-Haznevî, Şeyh Muhammed Maşuk (Vefatı: Aralık 1975, Mekke''de medfundur), Molla Şeyh Hüseyin Mirahura, Şeyh Abdülhakîm El-Bilvânisi El-Kasrikî (Vefatı: 1972, Kahta-Menzil''de medfundur), Şeyh Salih Es-Sibkî, Şeyh Seyda Muhammed El-Cezerî, Şeyh Abdurrahman El-Aktepî, Şeyh Abdurrahman El-Hâmidî, Şeyh Fethullah El-Aynkâfî, Şeyh Abdülhakîm El-Arvâsî, Seyyid Şefîk El-Arvâsî, Erbilli Şeyh Es''ad Efendi (Vefatı: Menemen 1931), Şeyh Müşerref 19. ve 20. yüzyıllarda tanınmış önde gelen Nakşibendî-Hâlidî kürt şeyhleridir.
19. yüzyılda Kâdirî tarikâtinin iki önemli pîri de Kürttür. Şeyh Abdurrahman Hâlis Et-Tâlebânî ve Şeyh Nureddin El-Brifkâni. Şeyh Abdurrahman Hâlis Et-Tâlebânî (Vefatı: 1275, Kerkük''te dergâhında medfundur. Celâl Talabânînin büyük dedesidir.) Kürtlerin Zengene aşiretinden olup, Kadiriliğin Hâlisiyye kolunun kurucusudur. Bir çok eseri olup, Mesnevînin ilk onsekiz beytine yazdığı şerh ve Farsça-Türkçe yazdığı gazelleri ile ünlenmiştir. Oğlu Şeyh Rıza Talebani ise Arapça-Farsça-Kürtçe ve Türkçe yazdığı şiirleri ile bilinmektedir. Bu dört dilde yazdığı divanı 1946''da Bağdat''ta basılmıştır. Bugün,Türkiye, Irak ve Suriye''deki Kâdirilerin büyük çoğunluğu Hâlisiye koluna mensuptur. Şeyh Nureddin El-Brifkânî ise, aslen Seyyid Hüseyin El-Ahlâtî''nin neslinden olup, Dohuk''ta ikâmet etrmiştir.1268/1251 tarihinde vefat etmiş olup türbesi Dohuk''tadır. Yerine yeğeni Şeyh Abdülhamid El-Brifkâni postnişin olmuştur. Şeyh Abdülhamid aynı zamanda Erbilli Şeyh Es''ad Efendi''nin şeyhidir. Yine, Şeyh Abdülcelîl El-Bitlisî (Vefatı: H.1161, İstanbul-Eyüp''te Hatuniye dergahı haziresinde medfundur). Bitlisli Divân sahibi ünlü Mustafa Müştak Baba Kâdirî tarikatinin önde gelenlerindendir. İstanbul''da Bayrampaşa, Haydarhane ve Gümüş Baba gibi önemli dergahlar Müştak Baba silsilesine bağlıydı.
Bunlara baktığımız zaman bugün asıl inkar ve yok sayma politikasının Kürtleri tarihsizleştirmeye/köksüzleştirmeye çalışan ideolojik-ulusalcı çevrelere ait olduğu görülebilecektir.
Bu konuya yine devam edeceğiz.
