İslam sanat aklının oluşumu esasında, Kubbetü’s-Sahra örneğinin, onun inşa edilişinden yedi asır sonra Hacı Bayram Velî’nin,“Çalabım bir şâr yaratmış iki cihân âresindeBakıcak dîdâr görinür ol şârın kenâresindeNâgehân ol şâra vardım ol şârı yapılır gördümBen dahi bile yapıldım taş u toprak arasında”şeklindeki beyanında yer tutacak olan düşünüş, oluş ve kuruluş kodlarını ihmal ettiğimizde, Fars-Arap, Hind ve Türk-İslam damaları üzerinden dünyayı kat eden İslam sanatının tamamını genel bir ihmale ...

Her sanatın kendisine mahsus bir hikâyesinin oluşundan hareketle, yeni şer’î zihniyetten doğan yeni sanatın da, kendisinden önceki ilgili hikayeleri kendi içine çekerek, onları kendi zihniyetine göre yeniden yoğurmak suretiyle kendi yepyenisini ürettiğini tekrar ifade etmeliyiz.Bu manada yeniden yoğurmanın yöntemi, yeni şeriatın söz konusu hikâyelerin bir kısmını teyit ile tekit, bir kısmını tashih, bir kısmını da iptal etmesinden ibarettir.Örneğin, Hz. Ömer’in Kudüs’ün anahtarlarını teslim aldı...

Önceki yazımızı, Müslüman Türklerin başlarının pek hoş olmadığı yeşile karşılık, yeşil+ mavi+beyaz renklerin bir karışımı olan ve dolayısıyla yeşile-çalan turkuazı icat etmekle yetinmediklerini, onu müesseseleşme devrinde İslam sanatının hakim rengi haline getirdiklerini belirterek, bundaki dînî etkinin de yeşilin Allah’ın ve Peygamber’inin önceledikleri renk olmasıyla hürmeti hak etmesine bağlayarak bitirmiştik.Kubbetü’s-Sahra örneğinde, renklerle İslam sanatının ilk ilişkilerini konuşmayı sürd...

İslam sanat programının ilk örneği olan Kubbetü’s-Sahra’da yeşil ile mavinin hakim renkler olarak kullanılmasını, bunların musahharatımıza dahil olmalarına yormamız; dünyanın içinde ve yeryüzünün üzerinde zarflanışımızın doğal bir sonucu olarak görmemiz gerekir.Tabiat, gök ve deniz kelimelerinin kullanıldığı her yerde, ayrıca vurgu, ima, işaret gerekmeksizin onların yerine geçebilen mavi ile yeşilin, çiçekten böceğe, balıktan yosuna... her bir canlının özel renkleriyle kendilerini dışa vurabildi...

Renklere dair bilgilerimiz kadimdir ancak renklerin adlandırılması ve renk tonlarının üretilmesi tarihsel bir keşfe ve tekamüle tabidir. Renklerin güzel-çirkin / olumlu-olumsuz olarak nitelenmeleri ve daha da önemlisi kimi tanım ve yorumlarda dilin yerini alması ise tamamen inançsal ve kültüreldir.Buna göre: Renk esasında ışık-nesne-görme ilişkisindeki ilk bilgide bir değişme yoktur; değişme bu üçlüye ve bunların ilişkilerini inceleyen bilime göredir ki, bilimin de tekrarlanabilir sonuçlara bağl...

Yazı başlığımla, bir bildirimi –elimin altında olan sözlükleri- öncelerken, bununla bildireceklerimi de sınırlandırdığımın farkındayım.Çünkü sözlük terimini belirsiz olarak kullandığımız yerde, insanlığın dil mirasına işaret etmiş oluruz ki, bu miras bir liste halinde kuşatılamayacağı gibi, doğal olarak elimizin altına da girmez. Hatta bu manada kendi kitaplığımızdaki sözlükler bile elimizin altına girmiş olmazlar; mekansal mesafe bakımından yanımızda/yakınımızda olsalar bile, elimizin altında o...

Kamçatka’dan başlayıp, her gün her bir saniyede tekrarlanarak yeryüzünü kat eden Ezan, İslamî idrakin oluşumu bakımdan genel, İslam sanat idrakinin/aklının oluşumu bakımındansa -tematik manada- özledir. Bu esasta özel olan, mezkur genellik içinde yuvalanır ve genel olana göre vuku bulabilecek bir yanlış anlayışta, özel olan da o yanlışa tabi olarak kendiliğinden tahribe uğrar.Bu nedenle İslam’da Ezan konusunun mezkur genel ve özel cihetiyle doğru anlaşılması ve sapmalara kapalı olarak izlenmesi ...

Bugünkü zihniyetimizin sıhhatini, Doğu ve Batı irfanıyla ilgili bilgilerimizi borçlu olduğumuz az sayıdaki zatlardan biri olan Mahmut Kanık, geçtiğimiz hafta asli yurduna irtihal etti. Rabbimiz onu rahmetiyle kuşatsın; mekanı cennet olsun.Bu cümleyi çoğul olarak kurmamın nedeni, Mahmut Kanık’ın benim de mensubu olduğum ’80 kuşağıyla, bizimkine eklenen kuşağın, şimdi olanın ve inşallah gelecektekilerin muallimi, mürebbisi, ilim sakası olmasındandır.Onun kadim dostu, komşusu, dert ve zevkdaşı olan...

Şakir Kocabaş, “meallerde ‘sahhara’ kelimesi ile ‘emr’ arasındaki ilişki açıkça ifade edilmediği için bu fiilin fonksiyonu tam olarak anlaşılmıyor.” demekte haklıdır çünkü, kelime anlamıyla yeryüzünü insanın kontrolüne, kullanımına vermenin (musahhara) bir sebebi, bir bedeli olmalıdır.Mukâtil b. Süleyman, Kur’an sözlüğünde emrin on üç şekilde tefsir edildiğini belirtmiştir ki, bizim de sözü yeryüzü ile emrden sanata bağlayabilmemiz için bunları zikretmemiz gerekir:1-Din; 2- Kavl/söz; 3)Azap; 4)K...

Kubbetü’s-Sahra’daki ilk sanat programında, İslam’ın sanat yoluyla “da” yer-yüzü-nün yüzünü yenilemeye talip olması ne demektir?Bu soruya doğru bir verebilmek için din, dünya, yeryüzü ve yenileme terimlerinin İslam’daki karşılıklarını bilmeye muhtacız.Çünkü dünyanın içinde, yeryüzünün üstündeyiz. Üstelik dünya, içinde olduğumuz kadar da içimizde olandır; dünya hemen her varlıkta kendisini dünyasallık yoluyla çoğaltarak örten, hem de özel surette tekrar kurularak açığa çıkandır. Din, bu içinde ve...

Fütûhât-ı Mekkiyye’den (FM; Ekrem Demirli çevirisiyle) seçtiğimiz sözlerin on birincisini, “bilim, bilgi, düşünce, düşünme ve akıl” başlığı altındaki kaydımızdan nakledeceğiz.Bu vesileyle şu hususu belirtmeden geçmeyelim: “Din nasihattır” ki, nasihatın Kur’an ve Hadis esaslı özünde hiçbir değişme söz konusu olamaz; değişme ancak -zamanın diline, anlayışına ve taleplerine tabi olarak- nasihatın formunda meydana gelebilir.Mezkur özü ve kendi zamanlarına en uygun formla nasihatı taşıyanlardan öylel...

Önceki yazımızı, “Bitkiye dair idrakin kadimliği ve bitkisel tezhibin insanlığın ortak mirası olması bakımından oluşan genelliğin, Kubbetü’s-Sahra özelinde, İslam esaslı olarak müstakil bir şekle ve manaya bürünmüş olmasının gerektiği ise açıktır” diyerek bitirmiştik.Bu bağlamda, Emevi Halifesi Abdülmelik b. Mervan’ın (v. 705); Sahra’nın yapımını Recâ b. Hayve ile Yezid B. Sellâm adlı (Müslümanlıkları meşkuk) mimarlara emanet ettiği, onların da ağırlıklı olarak Hıristiyan, Süryani ve Farslı usta...

Arapça zyn köküyle zinet’ten gelen et-tezyin: bezemek ve donatmak demektir; izyan: bezenmek ve donanmak; el-izdiyan: bezenmek; el-izyinan: gereği gibi düzünüp kuşanmak’tır. Yevmu’z-zinet terkibinde de bayram anlamına gelir.Arapça zhb kökünden ez-zehep: ilk ve en maruf anlamıyla altın demektir. El-Mezhep: yürüyüp gitmek, seyr ve gidilecek yer; el-izhab: gidermek ve iletmek, bir nesneye altın sürüp yaldızlamak anlamındadır. Tezhip ise, Bir nesneye altın sürmek ve yaldızlamak manasındadır; altın sü...

Kubbetü’s-Sahra’da uygulanan, İslam sanatına mahsus ilk programın, insanın Hz. Peygamber’in zamanına kadar sınanmasıyla, ondan sonraki sınanmasına oluş ve tekrar bakımından örnek teşkil ettiğini belirterek, o günün sorumlu / muktedir Müslümanlarınca esas alınan Kur’an ve Hadis merkezli zihniyetin mezkur yerden başlayarak işe koyulduğunu ifade etmiş ve buna örnek olarak da Taha Suresi’nin 85 ila 98. ayetlerinden birkaç ibarenin altını çizmiştik.Bu ibarelerden ilki, Tur Dağı’ndan dönem Hz. Musa’ya...

Kubbetü’s-Sahra’da, İslam sanatındaki geometrik seçime önveren tezyinatın (motiflerin / bezemelerin) Tanrı – alem / varlık – insan ilişkilerine esas zihniyetten kaynaklandığını bilmek, bizi, mekanın iç kısmında adeta boşluksuz bir program olarak işlenen bitkisel bezemelerin, yine mezkur zihniyetle mukayyet olduğu kanaatine ulaştırır.Diğer bir söyleyişle, süsle(n)menin kadim zamandan beri insan hayatına bitişik olduğunu bildiğimize göre, tıpkı geometrik uygulamalarda olduğu gibi, bitkisel tezyin...

Önceki yazımızda geometrinin Tanrı – alem / varlık – insan ilişkileri bakımından anlamını el-Amiri’nin kelimeleriyle ilettiğimize ve bu sayede İslam sanatında geometrik tezyinatın Kubbetü’s-Sahra esasında yerini ve değerini çerçevelediğimize göre, şimdi ilk kez aynı mekanda kullanılan bitkisel tezyinatı değerlendirmeye geçebiliriz.Fakat bundan önce, ilgili yazılarımızda sanat ufkunun belirleyicisi olarak gördüğümüz devleti hem terim, hem de “Bizim sanatımız neden yok?” ya da “Bizim bugüne mahsus...

Geometriden maksat hesap yapmak, en geniş anlamıyla form, en basit anlamıyla nokta, çizgi, daire, açı, düzem... vb. yoluyla şekil oluşturmak ve bunların ilişkilerini incelemekse, onun keşfini Kabil’in, kardeşi Habil’i gömmek için kazdığı çukura kadar geriye götürebiliriz.Bununla spekülasyon yapma derdinde değiliz, sadece insan-geometri ilişkisinin kadim olduğunu söylemek istiyoruz. Bunun sanatsal düzeyi ise, insanların / milletlerin ona duydukları ihtiyaçla doğru orantılıdır.İslam sanatına gelin...

Tashih değil, kafa karışıklığına sebep olmamak maksadıyla, önceki yazımızda yeralan “Kubbetü’s-Sahra, bina olarak kendisinden önceki kimi dini yapıları tekrarlamakla birlikte, mekana özel düzenlemesiyle İslam ibadetgâhı olarak biriciktir” şeklindeki cümlemizde, ibadetgâh’dan birinci derecede mescidi kastetmediğimizi, mezkur yapının Hz. Ömer devrinde Kudüs’deki ilk derme-çatma mescidin burada yapılması nedeni ile, onun yerini Kubbetü’s-Sahra’ya bırakmasından, Kıble Mescidi’nin (720) ibadete açılm...

İslam sanat aklının oluşumu esasında, benzerlikler, farklar ve özgünlükler itibariyle yeni olanın izini sürmeye çalıştığımızı sıkça belirttiğimiz halde, yine de tanımlama zorunluluğuyla sanat kelimesini kullanırken bin tereddüde maruz kalıyoruz.Çünkü, zikrettiğimiz esasta sanat, henüz bugünkü içeriğine sahip değildir. O daha çok, İslami manada kulluğun ifası, hayatın güzelleştirilmesi, yeryüzünün imarı ve Nebevi medeniyetin geleceğe taşınmasından ibarettir. Zanaatın da kendisinde barındıran bu s...

İstanbul Ticaret Odası Yayın Kurulu üyelerinden Münir Üstün’ün, sosyal medyadan düzenli olarak paylaştığı yayın bilgilerinin sonuncusuna göre, bandrol: 2.254.662; ilk kez basılan kitap: 640.477; tekrar basılan kitap: 1.614.185; kültür yayınları: 881.563; eğitim Yayınları: 1.348.124, ithal yayınlar: 24.975 adettir.Bunun tercümesi ise şöyledir: Koronanın doğurduğu psiko-ekonomik olumsuz şartlara, baskı maliyetlerindeki artışa, dağıtım problemlerine... rağmen yayıncılık sektörü, kendi kulvarında, h...

İnanmak, bilmekten önce gelir.İnandıktan sonra bilmek, bilmeyi inanmaya tabi kılarak, inandığı konuda mutmain olmaktır.Bu nedenle irfan ehli bilmeye ikincil bir önem vererek, inanmayı tahkikin önüne alıp, aklın değil teslim olmuş kalbin bir fiili haline getirirler. Bir şey kalbin fiili olduğunda, bilme zaten cehli talep eder; bu nedenle irfan ehlince ilim, kalp kaynağından çıkıp duyulara, akla ve tasavvura doğru bir akışı izler.En-Nifferi, bu hususu şöyle dile getirir:“Benim tabirimi sadece iki ...

Oleg Grabar, Kubbetü’s-Sahra’nın neden yapıldığını sorarken, şu hususları göz önüne alır:“İslam’ın günümüze kalmış en önemli anıtı olmak bir yana, büyük bir olasılıkla estetik yetkinlik kaygısıyla yapılmış ilk İslam anıtıdır. (...) Durumu karmaşıklaştıran bu yapının dünyanın kentleşmiş kesiminde en çeşitli ve en karşıt duygusal, siyasal ve inanca ilişkin bağlarının bir araya getirildiği bir kentinde, 1300 yıla yaklaşan kesintisiz bir tarihi olmasıdır.”Grabar, kendi sorusunun cevabını, Kubbetü’s-...

Tasavvuf ve sanat ilişkisi konusunda son olarak, tasavvuftaki itidal ile sanattaki infial esasından ve metafizik bağ yönünden ortaya çıkan çelişkiler söz konusuyken, bir de terbiye planında sanat çabasını tasavvufa dahil etmek, sanat verimlerine / eserlerine kutsiyet atfetmeyi gerektirmez ve bu da önümüze her şeyden önce bir şirk sorunu olarak çıkmaz mı, diye sormuştuk.Bu sorunun cevabı, tasavvuf anlayışındaki farklılıklara göre kimi değişiklikler gösterse de, asıl Muhammedi tasavvuf açısından n...

Tasavvufta hâller, makamlar ya da mertebeler bütününü içkin olarak merkezi bir bir öneme sahip olan seyir kavramı: “Hakk’a ermek üzere manevi yolculuk yapmak” demek olduğuna ve dolayısıyla metafizik bir düzey olması bakımından, aynı zamanda meta-linguistik -gündelik lisan ile dile getirilemez- olacağına göre, varlığı eserle ve eserin yegâne zemini olan yeryüzüyle mukayyet bulunan sanat / sanatçı tasavvufun zıt kutbunda yer almaz mı?Buradaki seyirden kastımız, ıstılahtaki tam adıyla seyr-u sülûk ...