Dünyâ târihinde sıklet merkezinin “Batıdan “Doğuya” kaymakta olduğunu hemen herkes görebiliyor. Çin 1990’lardan başlayarak bu sürecin merkezini oluşturuyor. Evvelâ, arz ettiği düşük ücretler üzerinden “emek yoğunluklu” sermâyeyi ve yatırımları çekti. Dışsal zararları çok yüksek olan ağır sanâyi bunlar. Batı bir bakıma kendi safralarını Asya’ya kaydırarak kendisini arındırıyordu. Teknolojik üstünlük kendisinde kalacaktı. Ama evdeki hesap çarşıya uymadı. Teknoloji şirketlerine konulan vergilerle b...

Modern dünyânın “insan merkezli” bir dünyâ olduğu, binlerce senelik “tanrı merkezli” bir dünyâyı tasfiye ettiği söylenir. Buna inanmamak için o kadar çok sayıda sebep var ki… Bir kere ayırımın doğru olmadığını, yeni merkezin “insan” değil, ağırlıklı olarak “doğa” olduğunu düşündüğümü vurgulamalıyım. Doğanın ise burada “doğa olarak doğa” olmaktan çok, her şeyi “nesneleştirmeyi” sağlayan “soyutlanmış bir doğa” olduğunu da kaydetmeliyiz. Aslında modernleşmenin merkezîleştirdiği şey “nesneleştirmekt...

Biden nihâyet Münih Zirvesi’nde yüzünü gösterdi. İlk defâ dünyâ kamuoyuna izleyeceği dünyâ siyâsetleri hakkında bilgi verdi. Aslında konuşmanın içeriği tahminlerden pek de farklı değildi. Konuşmanın ehemmiyeti bu tahminlerin somutlaştırılması oldu.Konuşmayı tâkip ettikten sonra sanki bir “dejavu” yaşıyormuşum intibası edindim. Soğuk Savaş devrini bilfiil yaşamış olan birisi olarak o günlerin iklimine geri döndüm. Biden’ın konuşması kesin bir ayırımdan hareket ediyordu. Dost-düşman ayırımıdır b...

Çin muamma olmaya devâm ediyor. Kastettiğim Çin’in elinde bulundurduğu yüksek üretim, sermâye ve teknolojik üstünlükleri değil. Dikkât çekici olan Çin’de gerçekleşen ve kapitalizmin en ileri aşamalarına dönüşen süreçlerin bizzat Komünist Parti mârifetiyle gerçekleşiyor olması. Bu daha çok şaka konusu edilen ironik bir durum olarak görülüyor. Kapitalizmi savunanlar, bu ironik durumu keyiflenerek tâkip ediyorlar ve “ne kadar güçlü olduğumuzu, işlerimizi yeri geldiğinde bizzât Komünist Partilere gö...

Gara operasyonu sırasında PKK’nın elinde rehin tutulan 13 vatandaşımız hâin bir şekilde katledildi. Yaşanan acı ve infiâl gerçekten de büyük. Şehit edilenlerin âilelerin kederi için kelimeler tükeniyor. Kimileri senelerdir büyük bir umutla yakınlarının kurtarılması için ümitle beklediler. Yaşadıkları acı çift katlı. Ümidin ölümünü hiçbir şeye benzemez.Bu arada operasyonun mâhiyeti ile alâkalı tartışmalar başladı. Siyâsal laştırılmış tartışmalar bunlar. Bilen bilmeyen konuşuyor , yazıyor. Hâlbuki...

Eğitim-öğretim müfredatlarında talebeye “soyut düşüncenin erdemleri” aşılanmaya çalışılır. İnsanın, “kavrayış “ dünyâsını ancak yüksek dereceli soyutlamalar üzerine binâ edilebileceği öngörülür. Herbirisi yüksek soyutlamaların eseri olan kavramlar olmadan insanın ufkunu genişletemeyeceği vurgulanıp, başta felsefe olmak üzere soyutlama kapasitesi yüksek alanlara çağrı yapılır .Bu bakış elbette tek başına yanlış değildir. Ama sıkıntı, soyut düşüncenin aynı zamanda şehevî bir alan olmasıdır. Soyutl...

Geçenlerde kıymetli Mustafa Kutlu Ağabey ile teknoloji meselesi üzerine bir miktar sohbet ettik. Tabiî ki sohbetin mahremiyeti olduğu için teferruata girecek değilim. Ama zekî okurlar, sohbetin seyrinin nasıl olduğuna dâir hakikâte yakın tahminlerde bulunabilirler. Bu sohbet, bana teknolojiye dâir düşünme fırsatı verdi. Bu yazıda biraz bu hususlara değinmeyi arzu ediyorum.Modernliğin bir kaç temel boyutu olduğunu düşünüyorum. Bunlardan başat olanının “ekonomi” olduğunu çeşitli vesilelerle dile g...

Boğaziçi Üniversitesi meselesi büyüyor. Bir üniversite meselesi olmaktan çoktan çıktı. Kültürel-siyâsal bir tartışmaya evrildi. Bir tarafıyla iktidâr-muhalefet çekişmesine, diğer taraftan da başta LGBT haklarının önplânda olduğu, dinsel sembollerin rencide edildiği, yaşam tarzlarının kafa kafaya geldiği bir arenaya sürüklendi. Nasıl neticelenir bilmiyorum, ama aslında yadırganacak bir durum yok ortada. Asr-ı ahkâm böyle buyuruyor.Târihin şâhitlik ettiği en mühim dönüşümlerden birisi modern çağla...

Burada, husûsen Japon düşünür Karatani’den mülhem olarak çeşitli vesilelerle “devlet”, “ulus” ve “sermâye” bağlamlarında yatan çelişkiler ve gerilimler üzerinde durmaya çalışıyoruz. Tâkip edenler bilir, bu târihsel oluşumların(yapıların) içinde çok farklı “akılların” hâkim olduğunu vurguluyoruz. Hattâ , kimyâdan ödünç aldığımız bir benzetme ile devletin “katı”, ulusun “sıvı” sermâyenin ise “gaz” forumunda olduğuna işâret ediyoruz. Statik ve dinamik ölçüler üzerinden hareket ettiğimizde, bu üçlü ...

Onların varlığını seneler evvel, doktorasını Fransa’da yapmış olan bir büyüğümden duymuştum. Bana Paris’de Quartier Latin civârındaki kahvehanelerde zuhûr eden, ağırlığını İranlıların oluşturduğu bir grup insanın geçimini nasıl sağladıklarını anlatıyordu. Herbiri alanında birer dâhi sayılabilecek bu adamların işi, ihtiyaç sâhiplerine “îtinayla”, garantili doktora tezleri yazmakmış. Bayağı bir sektör imiş bu işler. Adamlar bunun karşılığında hatırı sayılır paralar kazanıyor, Paris’deki bohem hayâ...

ABD’de iktidâra gelen Biden’ın dünyâya sergilediği iki sûreti olduğunu hatırdan çıkarmamak gerekiyor. Bu yüzlerden ilki hayli “sevimli” ve iknâ edici. Dünyâyı saran iklim ve çevre tehlikesine dikkât çekiyor. Yeşil enerjiye ışık yakıyor. Diğer taraftan seksist, etnik, ırksal ayırımcılığa tepki gösteriyor. Dinî sekterliğe karşı çıkıyor. Hukuk, demokrasi vurgusu yapıyor. Bu liberâl sûretiyle nevzûhur “orta sınıf solculuğunun” desteğini alıyor. Ama hepsi bu “soft power” ile sınırlı değil. Biden’ın a...

Biden rüzgârı tüm dünyâda esmeye başladı. Burada daha evvel yazdığımız gibi Biden ekipleri hanidir bu coğrafyada Rusya ve Türkiye’yi hedefe koyduklarını açık bir şekilde dile getiriyorlardı. Gâliba ilk olarak Rusya’da düğmeye basıldı. Birkaç gündür bu coğrafyada tablo hayli karışık ve gerilimli sahneler içeriyor. Doğrusu, aklıma şöyle bir soru geliyor. Rusya’da muhalefet liderinin tutuklanmasının arkasından başgösteren kitlesel protestolar, acaba seçimi Trump kazanmış olsaydı yaşanır mıydı? Kest...

Son yazımda, tıpkı bir zamanlar olduğu üzere “ABD-Sovyetler Birliği” karşıtlığını nasıl bir dünyâ sistemi değerlendirmesine tâbî tuttuysak, ABD-Çin gerilimini de aynı eksende ele almanın gerekli olduğunu vurgulamıştım. Hatırlayalım; 20. Asır, sanayi temelli, tam istihdam ve büyümeye dayalı bir “devlet kapitalizmleri” çağıydı. Keynes bunun mimârıydı. Devletler, ister New Deal üzerinden ABD’de, ister Ren kapitalizmi temelinde Avrupa’da başat bir rol oynuyordu. Sovyetler Birliği, buna Çin’i de kata...

Marx, marksistlere bırakılamayacak kadar mühim bir adamdır. Bu pozitif ve destekleyici cümle sâdece onun, başta kapitalizm olmak üzere “tespitleri” için geçerlidir. En başta naif , yer yer çok yüzeysel bulduğum târih değerlendirmelerini kapsamaz. Tespitleri üzerinden geliştirdiği devrimci siyâsal ideoloji ve eylem ise tamâmen bunun dışında kalır. Batı merkezciliği, dünyânın bunun dışında kalan devasa coğrafyalarına boş boş, hattâ yer yer oryantalist bir çerçeveden bakışı cabası. Ama gelin görün ...

İletişim dünyâsında yaşanan bâzı tâze gelişmeler gelişmeler; nihâyet WhatsApp’ın son “dayatmacı” karârı bir hayli düşündürücü. Doğrusu, ne Twitter, ne İnstagram ne de Facebook gibi mecrâlarda yer alıyorum. Ama buralarda faal olan dostlarımdan edindiğim intibâ, bu mecrâlarda, zâten yavaş yavaş yaygınlaşan dolaylı bir sansürcülüğün başgösterdiğine işâret ediyordu.Her iletişim dönüşümü, “ucuzlamış”, “basitleşmiş” bir teknik veyâ teknolojik altyapının üzerine inşâ ediliyor. Bunu biliyoruz. Meselâ en...

Bir kaç gün evvel Türk sanatı ve müzik dünyâsı acı bir kayıp verdi. Kemençevî, tanbûrî, çellist, ressam İhsan Özgen’i kaybettik. Cinûçen Tanrıkorur ve Necdet Yaşar’dan sonra, benim “Türk Beşleri” olarak gördüğüm bir resimden bir çehre daha eksildi.“Türk Beşleri” denildiği zaman akla hemen Batı müziği çevrelerinde bilinen, Ahmet Adnan Saygun, Hasan Ferit Alnar, Ulvî Cemâl Ergin, Necil Kâzım Akses ve Cemâl Reşit Rey gelir. Benim zihin dünyâmda ise bir başka beş isim canlanır. 1920’lerin sonlarında...

Siyâset biliminin en çetrefilli meselelerinden birisi “ekonomik sıkıntılar” ile “siyâsal devrim” arasında kurulan bağlardır. Meselâ Fransız Devrimi evvelinde Fransız köylülerin yaşadığı ağır tarımsal krizin devrimin en başta gelen âmili olduğu iddia edilir. Fransız kralı XVI. Louis, Birleşik Krallığa karşı Amerika’da verdiği savaşı kaybetmiş, hazinesi büyük bir açık vermiş; nihâyetinde de vergileri arttırma ve küçük köylülüğe sağladığı sübvansiyonları kaldırma karârı almıştı. Bu da devrimin fiti...

Minimalizm son devin hayli gözde bir “trendi”..Hoş minimalist çevreler “trend” kavramını hoş bir nazarla karşılamıyorlar. Bunun, esasta îtiraz ettikleri tüketim ile alâkalı olduğunu, modayı çağrıştırdığını iddia ediyorlar. Ama ben bu îtirazın çok da içinin dolu olmadığını gördüğüm için kullanmakta ısrar edeceğim. Evet bir trend olarak minimalizm hayli yükselişte. Husûsen “beyaz yakalı” orta sınıf elitler arasında. Türkiye’de de bunun tâkipçisi olan zümreler var. Hattâ muhafazakâr çevrelerde de m...

Hollywood’un “dâhî çocukları” olarak bilinen Coen Kardeşlerin Fargo isimli hârikûlade bir dizisi var. Dizi sağanağı altında biraz eskimiş görünse de seyretmemiş olanlara harâretle tavsiye ederim. Genellikle karlar altındaki geniş düzlüklere sâhip tabiatıyla Minnesota’nın küçük kasabalarında geçiyor hâdiseler. İşin içinde elbette sürükleyici polisiye süreçler var. Ama benim bu dizide dikkâtimi çeken dizideki insan portreleri. Derin Amerika’nın tenhalıklarında hayât süren “küçük insanlar...” İyisi...

Türkiye’de her sene Mevlâna Celâleddin-i Rûmî, vefât ettiği gecenin sene-i devriyesinde, Şeb-i Arus törenleriyle anılır. Tekke ve zâviyelerin kapatılmasından Mevlevîlik de nasibini almıştır. On seneler devâm eden bir kopukluğun ardından 1950’lerin ortalarından îtibâren bu törenler yeniden tertip edilmeye başladı. Bu aşamada kolları sıvayanlar, meseleyi sâhiplenenler Mevlevî dergâhlarından yetişmiş, Mevlevî kültürünün “bilgi” ve “görgüsüne” sâhip son nesildi. Refiî Cevad, Abdülbâkî Gölpınarlı, Sa...

Son günlerde iki haber dikkâtimi çekti. Bunlardan birisi Corona virüsün mutasyona uğradığı, eskisinden daha bulaşıcı bir hâle geldiği ile alâkalıydı. Boris Johnson gibi en yetkili ağızlardan duyurulduğu üzere bunun İngiltere, Hollanda gibi memleketlerde görülen bir gelişme olduğu bildirildi. Türkiye hemen harekete geçti ve bu memleketlere olan trafik engellendi. Ardında DSÖ yetkililerinin üye devletleri toplantıya çağırdığı açıklama geldi. Bilemiyorum; başından beri salgın ve aşı ile alâkalı o k...

Bu köşedeki çeşitli yazılarda eşitliksiz dünya işbölümünde son derecede hayâtî bir tesire sâhip olan “hegemonya” kavramı üzerinde sıklıkla duruldu. Dünyâda hâkim olan güçler sâdece “ekonomik” ve “askerî” açıdan değil, “kültürel” açıdan da baskın bir konuma gelebildikleri zaman “hegemonya” süreçleri tamamlanıyor. Değilse ilk iki değişkenin, sürdürülebilir bir dünyâ hâkimiyeti için yeterli olmadığını biliyoruz.Bir misâl üzerinden gidelim. 1950-1970 arasında Sovyetler Birliği ilk iki değişken üzeri...

Evvelâ AB’de Türkiye’nin de gündemde olduğu bir zirve gerçekleşti. Soru, Türkiye’ye bir yaptırım karârı çıkıp çıkmayacağıydı. Çıkmadı. Zirve, hafif tertip kınamalar ve gözdağı vermelerle neticelendi. Akabinde ABD’den görece daha ağır bir hamle geldi ve Trump’ın Başkanlığının son dönemecinde, Pompeo’nun da bastırmasıyla Caatsa üzerinden S 400’lerin alımını “cezâlandıran” kararlar yürürlüğe konuldu.Bunlar şöyle veyâ böyle beklenen gelişmelerdi. Benim dikkâtimi çeken bu süreçlerin Türkiye’de nasıl ...

Salgın büyüyor ve uzuyor. Dünyânın kulağı onu ortadan kaldıracak aşı haberlerinde. Ama en iyi ihtimâlle, salgının yerküreden tasfiye edilmesi bir iki seneyi alacak görünüyor. Bu arada kötümser haberler ve tahminler de dolaşıyor. Virüsün mutasyona uğrayacağı ve aşıları tesirsiz kılacağını iddia edenler de var. Bilmiyoruz; tâkip edip göreceğiz.Beni bu gelişmeler içinde en fazla düşündüren insanlık târihinin en kritik oluşumlarından birisi olarak gördüğüm “kamusal hayâtın” başına gelenler. Basit ,...