Tarihi çeşmeler yeniden şırıldıyor

Dünyada bazı şehirler vardır, tarih boyunca suyu arar, güzellik ve cazibelerini sudan alırlar. O şehirlerden biri ve belki de en ihtişamlı olanı İstanbul, iki büyük denizi kavuşturduğu Boğaz’ında mavi ve tuzlu dalgalarla yıkansa da tarih boyunca hep suyun özlemini çekmiş. Bu nedenle İstanbul’da hüküm süren tüm devlet ve imparatorluklar, ömürlerince yaşadıkları su sorununa çözümler üretmişler. Roma döneminde şehre su getiren çeşitli tesisler inşa edilmiş, Bizans döneminde ise üstü açık ve kapalı olmak üzere şehre çok sayıda sarnıç yapılmış. Fetih sonrasında ise Fatih Sultan Mehmet, bu sarnıçlara fazla rağbet etmeyerek, şehre su getiren su yollarını tamir ettirmeyi seçmiş. Şehre gelen su; Fatih, Turunçlu, Mahmut Paşa, Şadırvan, Murat Paşa, Davut Paşa, Gedik Ahmet Paşa ve İshak Paşa Suyu gibi devrin büyük tesislerinden saraylara, camilere, imaret ve hamam gibi tesislere dağılmış. Henüz evlere, odalara kadar ilerleyen bir su sistemi verilemediği için de her mahallede hatta her sokakta şehrin ihtiyacına cevap verecek kadar çok çeşme inşa edilmiş.

Her sokakta her köşe başında

İslam dininde temizliğe verilen önemin de etkisi ile hemen hemen her sokak, köşebaşı, meydanda karşımıza çıkan çeşmelerin önemli bir bölümü İstanbul, bilhassa da Fatih semtinde bulunuyor. Bu çeşmeler halkı suyla buluşturduğu gibi topluma sanat, mimarlık ve tarih açısından da değer kazandırmış. Osmanlı mimar ve sanatçıları, İstanbul’un meydan ve sokaklarını İslam dininin tesiri ile heykel yerine ince işçilik ve zarafetiyle dikkat çeken çeşmelerle süslemişler. Böylece taş, mermer, çini, varak, kalem işçiliğinin en ileri düzeyleri bu yapılarda gözler önüne serilmiş. Yeri gelmiş hat sanatı kitabeyle taşa geçirilmiş, kitabede yer alan şiirler edebi sanatları ortaya koymuş. Kitabeler aynı zamanda yapım yılını, yaptıranı ve üzerine işlenen anlatıları ile çağlardan kesitler veren belgeler olmuşlar. Ancak tüm bu tarihi tanıklıklarına rağmen bugün bu çeşmelerin pek çoğu, kent içinde fonksiyonlarını yitirdikleri için bakımsızlık ve ilgisizlikten tahribata uğramış halde. Meydan çeşmeleri, abidevi çeşmeler mimari açıdan daha gösterişli oldukları için birer açık hava müzesi gibi koruma altında olan şanslı çeşmeler olsalar da mahalle aralarında bulunan çeşmelerin büyük çoğunluğu susuz ve öksüz bırakılmış.

Tarihi çeşmeler suya kavuşuyor

Geçtiğimiz yıl bu büyük kaybın farkına varan Fatih Belediyesi, Fatih’te Osmanlı döneminden günümüze ulaşan fakat şehirleşmeye yenik düşen tarihi çeşmeler yeniden gün yüzüne çıkarmak için kolları sıvamıştı. Tarihi çeşmelerde su kültürünün devam etmesi ve eski işlevlerinin kazandırılmasına yönelik bu kapsamlı çalışma tüm hızıyla devam ediyor. Fatih’te tespit edilen 534 tarihi çeşme bulunuyor. Ancak bu çeşmelerden 73 tanesi farklı sebeplerden dolayı günümüze ulaşamamış. Fatih Belediyesi, sorumluluk alanına giren 133 tarihi çeşmeyi tespit ederek, envanterleri oluşturmakla ve ardından etaplar halinde projelendirilerek, bu çeşmelerin bakım ve onarımları gerçekleştirmekle işe başlamış. Çalışmalar neticesinde uzun yıllardır susuz kalan 54 adet çeşmenin onarımı yapılmış ve özgün işlevine kavuşturulmuş. 6 adet çeşmenin ise onarım çalışmaları ise devam ediyor.

5 yıl içinde tamamı yeniden aktif olacak

Bu 54 çeşmenin günümüze kazandırılma aşamaları ise şöyle: Oluşturulan koruma stratejisi çerçevesinde ilçedeki tüm çeşmelere yönelik analizleri ve arşiv araştırmaları yapıldıktan sonra mimari projelendirme, basit bakımonarım, restorasyon olmak üzere etaplara ayrılıyor. Bu kapsamda iyi durumda olan ancak suyu akmayan çeşmelerin tesisatlarının bağlanması, mimari çizimleri mevcut olmayan çeşmelerin projelerinin hazırlanarak belgelemelerinin yapılması, onarım ihtiyacı bulunan çeşmelerin ise basit bakım-onarım veya restorasyon çalışmalarının yapılıyor. Bu doğrultuda 2023 yılında farklı kamu veya özel mülkiyette bulunan 73 adet çeşmenin koruma projelerinin hazırlanması, 52 adet çeşmenin basit bakım onarımlarının yapılarak yeniden suya kavuşturulması ve 48 çeşmenin restorasyonun yapılması planlanıyor. Ayrıca önümüzdeki 5 yıl içinde ilçedeki tüm çeşmelerin aktif hale getirilmesinin hedeflendiğini de müjdeleyelim.

Kitabelerimizi geleceğe taşımak görevimiz

“Suya ulaşmanın sevincini, şükrünü en güzel ifade eden yapılar oya gibi işlenmiş sokak çeşmeleridir. Tarih ve medeniyet denildiğinde İstanbul’da aklımıza hemen ecdadın hayır eserleri olarak inşa ettiği çeşmeler gelir” diyen Fatih Belediye Başkanı M. Ergün Turan, ilçedeki tarihi çeşmelerin proje bakım ve restorasyonlarının en kısa zamanda bitirilerek tamamının suya kavuşturulmasının belediye olarak öncelikli hedefleri arasında olduğunu söylüyor. Turan, “Yaptığı her eseri “uygarlığa açılan bir pencere” gibi gören ecdadın ruhunu suları çağlayan, aynası parlayan çeşmelerle serinletmek bizim görevimiz. Medeniyet kitabelerimizin geleceğe taşınmasında bir pay sahibi olabilmek bizim için en büyük mutluluktur” ifadelerini kullanıyor.

Kafede o çayı içerken bir daha düşün