Doç. Dr. S. Tunay Kamer / Kastamonu Üniversitesi Öğretim Üyesi
Birçok bilim insanı sosyal ağların, toplumların morfolojisini oluşturduğunu ve bu sosyal ağların üretim, tüketim, kültür, deneyim ve iktidar süreçlerinin işleyişinde ve belirlenmesinde değişiklikler meydana getirdiğini ileri sürmektedir. Bu ağlar içinde en ön plana çıkanı ve en çok kullanılanı da dijital oyunlardır. Dijital oyunlar, yaşamda önemi giderek artan konuma sahip kitle iletişim araçları ve kültür endüstrisinin popüler ürünleri olarak kültürden beslenip, kültürü de etkileyen yapıtlardır.
Dijital oyunlar, bilgisayar teknolojileriyle üretilen görsel ve işitsel unsurların belirli zaman, alan ve kurallar içerisinde değişik donanımlar aracılığıyla sunulan ve etkileşim yoluyla kontrol edilmesine imkân verilen simülasyonlar olarak tanımlanmaktadır. Bu simülasyonlarda oyun oynamak, kurgulanmış bir dünyada gerçek kurallarla etkileşime geçebilmektir. Diğer bir ifadeyle dijital oyunlar, gerçek dünyanın kopya edilerek kendine özgü sunumuyla dijital olarak yeniden üretilmesi biçiminde ortaya çıkabilmektedir.
EGEMEN İDEOLOJİLERE YÖNLENDİRİYORLAR
Bireyler dijital oyunları başarılı olmak, sosyalleşmek, mutlu olmak, rahatlamak, güzel zaman geçirmek ve gerçek dünyanın problemlerinden kaçmak gibi nedenlerle oynamaktadır. Dijital oyunların apolitik bir yapıdaki boş zaman eğlenceleri oldukları düşünülerek siyasal içerik ve ideolojileri içerme ve iletme potansiyelleri hafife alınmamalıdır. Çünkü dijital oyunlar, oyuncuları tam olarak bu savunmasız zamanlarında yakalamaktadır. Dijital oyunların rengârenk yapısı, müzik ve ses efektleri, anlatım şekliyle belli söylemleri ve propagandaları oyunlara sakladıkları söylenebilir. Dolayısıyla oyuncular oyun sırasında bu tür söylemleri kabul etmekle kalmaz aynı zamanda içselleştirir. Oyuncular oyun oynamayı bırakıp gözlerini bir dakika kapattıklarında bile oynadıkları oyunu yaşıyor gibi hissederler çünkü dijital oyun zihinlerinde bir yerlerde hâlâ akmaya devam etmektedir. Yani dijital oyunlar; zevk, beceri ve bilgi kazandırmanın yanında propaganda için de kullanılabilmekte, ideolojik açıdan kendi değerleri ve normları tam olarak oluşmamış gençlerin egemen ideolojilere yönlendirilmesini kolaylaştırmaktadır.
Pek çok oyun eğitsel, ticari amaçlarla üretildiğinde ya da bir propaganda içerdiğinde, ciddi oyunlara dönüşmektedir. Ciddi oyunlar, kamuoyunun dikkatinin çekilmesinin istendiği konular, savaş, soykırım, terör gibi sosyal, politik ve ekonomik sorunlar gibi konuları içerebilir. Ayrıca herhangi bir politik figürün desteklenmesinde ya da tersinde de kullanılabilir. Bu oyunlar insanların düşünme biçimlerini etkilemektedir.
Bir kitle iletişim aracı olarak radyonun Birinci Dünya Savaşı’nda, televizyonun da İkinci Dünya Savaşı’nda ülkelerin propaganda amacına hizmet etmesi, dijital oyunların da içeriğinde ideolojik unsurları barındırmasını tetiklediği düşünülmektedir.
SEÇİMLERİ ETKİLEMEYE YÖNELİK KULLANILABİLİR
Dijital oyunlarda politika ve ideolojilerin konu edilmesi, ev konsollarının popüler olduğu 1985 yılına dayanmaktadır. Classic Balance of Power isimli oyunun, dönemindeki salt şiddet ve aksiyon oyunlarına kıyasla diplomasi ve politikanın ön planda olduğu ilk dijital oyun olduğu bilinmektedir. Oyuncunun hedefi, seçtiği ülkenin jeopolitik saygınlığını yükseltmek ve nükleer savaştan kaçınmaktır.
Popüler oyun serileri olan “Call of Duty”, “Battlefield”, “Medal of Honor” serilerini ABD’nin Ortadoğu politikaları ile ilişkilendirmek hiç de yanlış olmaz. Hatta “Call of Duty” serisinin “Modern Warfare” oyununu, başta ABD, daha sonra da Batılı kapitalist devletlerde yaşayan insanları oyun yapımcılarının oluşturdukları düşmana karşı savaşmaya davet eden bir oyundur. Oyunda atmosfer ve ötekinin sunumu oryantalist bakış açısıyla oluşturulmuş ve etkileşim özelliği sayesinde sinemaya kıyasla daha yoğun ideolojilerin varlığı görülmektedir.
İdeoloji içeren savaş oyunlarına çok önemli bir örnek olarak, ABD ordusunun ürettiği America’s Army isimli oyun serisi gösterilebilir. Oyun ücretli olarak bütün dünyaya satışa sunulmasının yanı sıra, ABD ordusunda işe alım aşamalarında simülasyon olarak, eğitim veya test amacıyla da kullanılmaktadır. Popüler olan bu oyun için, devletin halkı savaş eylemlerine katmak ve kendi ideolojik sistemlerine destek sağlamak için kullandığı bir araç nitelemesini yapabiliriz.
Dijital oyunlar arasında oldukça popüler olan Grand Theft Auto serisinin 4. oyununa bakıldığında oyunda toplumsal eşitsizlik ve iktidar inşası, ataerkil düzenin ve toplumsal gerçekliğin ideolojik yansıtılmasının somut bir şekilde olduğu görülmektedir.
Diğer taraftan 2004 yılındaki ABD başkanlık seçiminde dijital oyunlar, siyasi iletişim aracı olarak kullanılmıştır. Demokrat Parti adayı Howard Dean, The Howard Dean for Iowa isimli dijital oyunla seçmenlere ulaşmış ve seçim kampanyalarında yenilikçi bir adım atmıştır. Dijital oyuna seçmenlerin büyük ilgi göstermesi üzerine Cumhuriyetçi Parti de dijital oyun yapımcıları ile görüşerek kendileri için bir dijital oyun üretmelerini talep etmiştir. Barack Obama da 2008 ve 2012 yıllarında yürütülen başkanlık seçim kampanyalarında, yeni medya araçlarını etkin olarak kullanmış ve 2012 seçim kampanyası sürecinde ücretsiz dağıtılan Race to White House adlı dijital oyunla genç seçmenlerin ilgisini çekmeye çalışmıştır.
Sonuç olarak dijital oyunlar her türden içeriği konu edinebilecek yapılara sahiptirler. Diğer yandan ideolojiler hem olumlu hem de olumsuz anlamlarıyla iletişimin olduğu hemen her yerde mevcut durumdadır. İnsana ve topluma dair içerikler barındıran pek çok oyunun, ideolojik ögeler içeriyor olması muhtemeldir. Dijital oyunların gelecek dönemde daha yoğun bir şekilde propaganda ve seçim çalışmaları için kullanılacağı beklenmektedir.