Tefsire niçin ihtiyaç duyulmuştur?
Tefsir kelimesinin sözlük anlamı; bir şeyin anlamını tespit edip ortaya koymak, açıklamak, keşfetmek, üzeri kapalı olan bir şeyi açmak demektir.
Terim anlamı ise; Kur'an ayetlerinin, alimler tarafından belirli usul ve kurallara göre açıklanıp izah edilmesidir.
Tefsir ilmi nedir?
Tefsir ilmi ise; Kur’an-ı Kerim'in ayetlerini insanların anlayabileceği şekilde açıklayıp ortaya koyan, ayetlerde geçen kapalı lafızları çözüp izah eden ilimdir.
Tefsirin Konusu
Tefsir, Kur'an'ı açıklayan bir ilim olduğundan, bu ilmin konusu da Kur'an'ın tamamıdır. Tefsir ilmi, Kur’an-ı Kerim'in tamamını ayet ayet, ayetleri de kelime kelime ele alıp belirli usûl ve kurallar dahilinde inceler. Bu şekilde, Kur'an ayetlerinin ihtiva ettikleri anlamları geniş bir biçimde açıklar. Bu inceleme ve açıklamalarda verilen bilgilerin ve ayetler üzerinde yapılan yorumların, ayetlerin ihtiva ettiği anlamlara uygun olması esastır. Bundan dolayı, ayetler tefsir edilirken Kur'an'ın bütünü dikkate alındığı gibi, Peygamberimizin konuyla ilgili hadisleri ve gerektiği zaman da sahabî sözleri göz önünde bulundurulur. Bu açıdan hadisler de tefsir ilminin konusu içerisinde yardımcı bir unsur olarak yer alır.
Tefsirin amacı
Bir dinî ilim olan tefsirin amacı; insanı dünya ve ahirette mutluluğa ulaştırmaktır. Allah'ın kelamı olan Kur’an-ı Kerim'i Cenab-ı Hakk’ın maksat ve isteğine uygun bir şekilde anlayıp açıklamak, ondan hükümler çıkarma kudretini kazandırmaktır.
Mukaddes kitabımız Kur’an-ı Kerim, insanlığın muhtaç olduğu dünyevi ve uhrevi bütün hükümleri ihtiva etmektedir. Bu engin kaynaktan her fert ve her toplum imkan ve yetenekleri ölçüsünde istifade edip ihtiyaçlarını karşılama durumundadır. Kur’an-ı Kerim her probleme çözüm getiren ve her derde şifa olan bir ilahi kitap olduğuna göre, onun çok iyi bilinmesi ve anlaşılması gerekmektedir.İşte tefsir ilminin amacı da budur.
Tefsir ile ilgili hadisler
Peygamberimizin (s.a.v.) tefsir ve tevil ile ilgili hadis-i şerifleri. Amr b. Şuayb’ın (r.a.), babası aracılığıyla dedesinden naklettiğine göre, Hz. Peygamber (s.a.v.) bir grubun tartıştıklarını işitmiş ve onlara şöyle buyurmuştur:
- “Sizden öncekiler işte böyle helâk oldular. Allah’ın Kitabı’nın bir kısmını diğeriyle mukayese ediyor (çelişki arıyor)lardı. Oysa Allah’ın Kitabı, bir kısmı diğerini doğrulamak üzere indi. Kur’an’ın bazı âyetlerini ileri sürerek diğerlerini yalanlamayın. Onun (mahiyetini) bildiğiniz âyetleri üzerinde konuşun; bilmediklerinizi ise onu bilene bırakın.” (İbn Hanbel, II, 185)
- Cündeb b. Abdullah’ın (r.a.) naklettiğine göre, Hz. Peygamber (s.a.v.) şöyle buyurmuştur:
- “Kur’an’ı, kalpleriniz kaynaştığı müddetçe okuyup müzakere edin. Ayrılığa düştüğünüzde ise onun başından kalkın.” (Buhârî, Fedâilü’l-Kur’ân, 37; Müslim, İlim, 3)
- İbn Abbâs’ın (r.a.) naklettiğine göre, Allah Resûlü (s.a.v.) şöyle buyurmuştur:
- “Kim Kur’an hakkında bilgisizce konuşursa, cehennemdeki yerine hazırlansın.” (Tirmizî, Tefsîru’l-Kur’ân, 11)
- İbn Abbâs (r.a.) anlatıyor:
- “Allah Resûlü beni kucakladı ve şöyle buyurdu: ‘Allah’ım, ona hikmeti ve Kur’an’ın tevilini öğret.” (İbn Mâce, Sünnet, 11)
Tefsir ilmi nasıl doğmuştur?
Yüce Allah, insana bir rehber olarak peygamberlerini ve ilahî kitaplarını göndermiştir. İlahî kitaplar, Allah Teâlâ’nın hükümlerini, emir, yasak ve öğütlerini ihtiva etmektedir. Bu kitapların sonuncusu da Kur’an-ı Kerim'dir.
Kur'an belli bir topluma değil, bütün insanlığa gönderilmiştir. Hükümleri de kıyamete kadar geçerlidir. Allah Teâlâ’ya karşı kulluk görevini hakkıyla yerine getirmeye çalışan kimse, Kur’an-ı Kerim'in bütün hükümlerini kabullenmek ve hayatını ona göre düzenlemek zorundadır. Çünkü Allah Teâlâ:
"Sana da, daha önceki kitabı doğrulamak ve onu korumak üzere hak olarak kitabı (Kur'an'ı) gönderdik. Artık aralarında Allah'ın indirdiği ile hükmet..." buyurmaktadır. Allah Teâlâ’nın bu emirlerini yerine getirmek, Kur'an'ın öğrenilmesine bağlıdır. Kur’an-ı Kerim'in hükümlerinin geniş bir şekilde öğrenilip anlaşılması için de tefsir edilmesine ihtiyaç vardır. İşte bu ihtiyaçtan dolayı Kur’an-ı Kerim, Peygamber Efendimiz (a.s.) döneminde tefsir edilmeye başlanmıştır.
Kaç çeşit tefsir vardır?
Tefsirler; rivayet tefsiri ve dirayet tefsiri olmak üzere iki kısma ayrılmaktadır.
Rivayet Tefsiri ve Özellikleri
En sağlam ve güvenilir bir tefsir türü olan rivayet tefsiri, temelde Kur'an'a ve sünnete dayandığından, bu tefsirlerde müelliflerin, yani tefsiri yapan kimselerin görüşleri fazla yer almaz.
- En meşhur rivayet tefsirlerinden bazıları şunlardır:
- Muhammed b. Cerir et-Taberî:Câmiü'l-Beyan an-Te'vîli'l-Kur'an,
- İbni Kesir:Tefsirü'l-Kur'ani'l-Azîm,
- Celâluddîn es-Suyutî:ed-Dürrü’l-Mensûr fi Tefsri’l-Me’sûr,
- Ebû’l-Leys es-Semerkandî:Bahru’l-Ulûm,
- Ebu Muhammed el-Huseyn el-Begavî: Maâlimu’t-Tenzîl
Dirayet tefsiri ve özellikleri
Dirayet sözlükte anlama, idrak etme, kavrayış anlamlarına gelir. Sadece Peygamberimiz ve ashabından gelen rivayetlerle yetinmeyip bunlarla birlikte dil, edebiyat ve çeşitli bilgilere dayanılarak yapılan tefsire dirayet tefsiri denir. Dirayet tefsirinin en önemli özelliği; müfessirin, Kur'an, sünnet ve sahabe sözleriyle açıklamaya imkan bulamadığı bir ayeti, aklî ve ilmî gücüne dayanarak kendi içtihadı, yani reyiyle açıklamasıdır. Rivayet tefsirinde olduğu gibi dirayet tefsirinde de müfessir, bir ayeti sırasıyla Kur'an, sünnet ve sahabe sözüyle açıklamaya çalışır. Meşhur dirayet tefsirlerinden bazıları şunlardır:
- ez-Zamahşerî: el-Keşşâf an Hakâiki’t-Tenzîl
- Kadı Beydâvî: Envaru't-Tenzil ve Esraru't-Te'vîl,
- en-Nesefî:Medariku't-Tenzil ve Hakaiku't-Te'vîl,
- Fahruddin er-Râzî:Mefatihu'l-Gayb.
