Darbeciler Temmuz sever

Temmuz ayının anlamı birçok ülke vatandaşı için sadece sıcak yazdan ibaret. Ancak aralarında Türkiye’nin de olduğu 16 ülkenin tarihinde darbelerin yaşandığı bir ay olma özelliği taşıyor. Dünyanın farklı ülkelerinde temmuz ayı içerisinde 11’i başarılı 5’i başarısız askeri darbe yaşandı. Sıcaklığı ve aynı zamanda dünya çapındaki askeri darbeleriyle ünlü sıcak yaz aylarından 11’i mevcut hükümetleri devirmeyi başardı ve bu darbelerden en büyük payı Arap ülkeleri aldı. İngilizcede “july” olan temmuz ayının isim babası olan Jül Sezar, yakın arkadaşı Brütüs dâhil bir grubun senatoya gerçekleştirdiği saldırı sonucu yönetimi kaybetti. Sezar’ın ölümüyle başlayan süreç günümüze kadar uzadı. Tarihsel olarak, temmuz ayında beş başarısız darbe girişimi oldu. İlki 69 yıl önce Küba’da, ikincisi Suriye’de, üçüncüsü Sudan’da, ardından Fas’ta ve son olarak 2016’da ülkemizde gerçekleşti.

KIBRIS İLE KADER ORTAKLIĞI

15 Temmuz 1974’te darbeciler Kıbrıs Cumhurbaşkanı Başpiskopos Makarios III’ü görevden aldılar ve yerine Enosis yanlısı milliyetçi Nikos Sampson’ı getirdiler. Kıbrıslı Rumlar ve Yunanlar 17 Temmuz 1974’de Kıbrıs adasında “Kıbrıs Helen Cumhuriyeti”ni ilan ettiler. Kıbrıs Barış Harekâtı ise 20 Temmuz 1974'te Kıbrıslı Türklerin Rumlar tarafından uğradığı zulmü ortadan kaldırmak ve Ada'ya barış getirmek üzere Türk Silahlı Kuvvetleri tarafından gerçekleştirildi.

ZAHİR ŞAH’I DEVİRDİLER

Afganistan’da 16-17 Temmuz 1973 günlerinde, kralın yeğeni ve kayınbiraderi olan eski Başbakan Muhammed Davud Han, solcu subayların yanı sıra Afganistan Demokratik Halk Partisi’nin (ADHP) Perçem kanadının desteklediği kansız bir askerî darbeyle, Roma’da tedavi görmekte olan Kral Muhammed Zahir Şah’ı devirdi. Pakistan’da ise 5 Temmuz 1977’de General Muhammed Ziya ül Hak, Pakistan Halk Partisi’nin kurucusu “Zülfikar Ali Butto” hükümetini deviren bir askeri darbe gerçekleştirdi ve Ziya ül Hak Eylül 1978’de Cumhurbaşkanı oldu ve ertesi yıl Butto’yu idam etti.

Binlerce kişiyi öldürdü

• Cezayir’de ilk darbe 22 Temmuz 1962’de Benyoucef Benkhedda liderliğindeki geçici hükümete karşı yapıldı ve darbe o sırada Ahmed bin Bella tarafından yönetildi. Nisan 1963’te Kurtuluş Cephesi Sekreterliği görevini üstlenen Bella, 23 Eylül’de 5 yıllık bir süre için Cumhurbaşkanı seçildi. Doğu Afrika ülkesi Burundi’de 8 Temmuz 1966’da Yüzbaşı Michel Mukimbiro, Burundi’de Kral V. Ntari’ye karşı 1976’ya kadar ülkeyi yöneten ilk darbeyi yönetti. Mukimbiro, diktatörlük yönetimi ve binlerce kişiyi öldürmesiyle ünlüydü. Batı Afrika ülkesi Gambiya’da ise 22 Temmuz 1994’te eski Gambiya Devlet Başkanı Yahya Jammeh, kansız bir askeri darbeyle iktidara geldi ve iki yıl sonra Cumhurbaşkanı seçildi ve 2017’ye kadar ülkeyi yönetti.

SUDAN’IN BİTMEYEN KÂBUSU

Kuzey Afrika ülkesi Sudan’da dokuz aydan bu yana askeri yönetim karşıtı gösteriler sürüyor ve son günlerde tansiyon arttı. Tarihinde pek çok darbe yaşayan Sudan da en meşhurunu temmuz ayında yaşandı. Cafer Muhammed en-Numeyri, 1969’dan 1985’e kadar Sudan Devlet Başkanı olarak görev yapan Sudanlı bir politikacıydı. Bir subay olarak, 1969 askeri darbesinden sonra iktidara geldi. Onu devirmek için birkaç girişimde bulunuldu. Bunlardan ilki ve en meşhuru 19 Temmuz 1971’de General Haşim el-Atta öncülüğünde ordu içerisindeki bir grubun darbe girişimiydi. Güneydeki Hristiyan azınlığın silahlı güçlerinin de katıldığı bu darbe girişimi başlangıçta başarılı olmuş gibi görünüyordu. Fakat Numeyri kendi yandaşlarını harekete geçirerek günlerce süren çatışmalarla darbeci güçleri yendi.

Suriye’de başarısız girişim

12 yıldan bu yana savaşın devam ettiği Suriye de tarihsel sürçte temmuz ayında darbeyi yaşayan ülkelerden. Suriye’nin eski Cumhurbaşkanı Luai el-Atassi, 1954’te Edip el-Çiçekli’yi bir darbe ile indirdi. 18 Temmuz 1963’te kendisine karşı başarısız bir darbe girişimi gerçekleşene kadar Cumhurbaşkanı görevini üstlendi. 23 Temmuz’da istifasını vermek zorunda kaldı.

Küba’da 69 yıl önce yaşandı

Küba’da 26 Temmuz 1953’de Fidel Castro, dönemin Küba Devlet Başkanı Fulgencio Batista’yı devirmek için 100’den fazla arkadaşıyla Santiago’da Moncada kışlasına baskın düzenledi. Yönetime el koyma girişimi başarısızlıkla sonuçlanan Castro, tutuklanarak 16 yıl hapse mahkûm edildi. Castro, Juventud Adası’nda 21 ay hapis yattıktan sonra aftan yararlanarak serbest bırakıldı. Castro, 1955 yılında 26 Temmuz Hareketi adlı yeni bir örgüt kurarak gerilla savaşı başlattı. Gerilla savaşında şimdi Küba Devlet Başkanı olan kardeşi Raul Castro ve Arjantinli Marksist devrimci Ernesto Che Guevara da yer aldı.

DARBE YÜZÜNDEN ŞEHRİN İSMİ DEĞİŞTİ

Bundan 52 yıl önce 10 Temmuz günü Fas’ın Skhirat kentindeki Kraliyet Sarayı’nda Kral II. Hasan’ın doğum gününde bir baskın düzenlendi. Kraliyet Muhafızları Başkanı General Muhammed el-Mabbuh ve Askeri Okul komutanı Muhammed Ababo, okul öğrencilerinin öncülük ettiği bir darbe girişimi yaptı. Skhirat Sarayı’nda 3 saat süren kargaşanın ardından merhum Kral darbe girişiminden kurtuldu ve kardeşi Prens Abdullah yaralandı. Kral, 130’dan fazla kişiyi öldürdü, 4’ü general 10 subayı infaz etti ve birçok öğrenciyi hapse attırdı. Skhirat’taki olayların ardından “Harmomo” okulu kapatıldı ve başkent Rabat’a yaklaşık 250 kilometre uzaklıktaki şehrin adı “Harmoumo”dan “Rabat al-Khair” olarak değiştirildi.

Irak’ın tarihini değiştirdi

Irak tarihinde temmuz ayında iki darbe yaşandı. 1958 Irak darbesi 14 Temmuz 1958’de gerçekleşti. Bu darbeyle 1921’de İngilizlerin himayesinde Kral I. Faysal tarafından kurulan Haşimi monarşisi yıkıldı. Kral II. Faysal, Prens Abdülillah ve Başbakan Nuri es-Sid ordu tarafından idam edildi. Darbe, Abd el- Karim Qassem, Abd el-Salam Aref ve diğer “Hür Subaylar” dizisi tarafından yönetildi ve sonuç olarak Irak Cumhuriyeti kuruldu. Irak, 1958’den 2003’e kadar fiili bir tek partili sosyalist devlet olarak kaldı. 17 Temmuz Devrimi, 1968’de Irak’ta Ahmed Hasan el-Bekir, Abdurrezzak en-Naif ve Abdurrahman el-Davud liderliğinde, Cumhurbaşkanı Abdurrahman Arif ve Başbakan Tahir Yahya’yı deviren ve Arap Sosyalist Baas Partisinin Irak Bölgesel Şubesini iktidara getiren kansız bir darbeydi.

Mısır’da iki darbe de başarıya ulaştı

Temmuz ayında gerçekleşen ve ordunun dizginleri ele geçirmeyi başardığı ve iktidar koltuğuna oturduğu 11 darbe başarıya ulaştı. Mısır tarihinde yaşanan iki darbe de başarıya ulaştı. İlk darbe 23 Temmuz 1952’de Tümgeneral Muhammed Necib liderliğindeki kendilerine “Hür Subaylar” örgütü adını veren bir grup subay tarafından gerçekleştirildi ve Kral Faruk’u devirmeyi ve onu ülkeden çıkarmayı başardılar. 3 Temmuz 2013’te Genelkurmay Başkanı Abdelfettah al-Sisi, Mısır tarihinin ilk seçilmiş sivil Cumhurbaşkanı olan merhum Muhammed Mursi’ye karşı bir askeri darbeye öncülük etti. Daha sonra Mısır Cumhurbaşkanı olacak olan Sisi, yaptığı darbe açıklamasında Mursi’nin görevden alındığını duyurdu, onu bilinmeyen bir yerde gözaltına aldı, anayasa çalışmalarını askıya aldı ve Müslüman Kardeşler’in yüzlerce üyesinin tutuklanması emrini verildi. Mursi, 17 Haziran 2019’da hapishanede şehit oldu.

30 yılda 14 darbe

Moritanya, Arap ülkeleri içerisinde en çok askeri darbe olan ülkelerden biri. Kuzey Afrika’nın Sahra ülkesi 28 Kasım 1960’ta Fransız işgalinden bağımsızlığını kazanmasından bu yana siyasi istikrar görmedi. Ülke, 30 yıllık bağımsızlık tarihinde 14 darbeye tanıklık etti. Nuakşot’un sivil bir hükümet altında yaşadığı 18 yıldan sonra, Albay Mustafa Ould Salek 10 Temmuz 1978 sabahı Muhtâr Veled Dâde’nin yönetimine son verdi ve ülkede askeri yönetim başladı. Ülkede 1979, 1980, 1984, 2003, 2005 ve son olarak 2008’de darbe yaşandı.