AYHAN DEMİR
Osmanlılar Mostar’a geldiklerinde, bugünkü Mostar Köprüsü’nün güneyinde, çok eski bir asma köprü varmış. Fatih Sultan Mehmet’in emriyle, onun yerine, inşa ettirilen köprü 16’ncı yüzyıl ortalarında harap olmuş. Ardından Kanuni Sultan Süleyman’ın talimatıyla, Mimar Sinan’ın öğrencisi Hayrettin yeni bir köprü yapımı için görevlendirilmiş. Mostar’daki Gjuro Dzamonja Kitapevi tarafından basılan bu ipek kartpostalda yer alan taş köprü, 9 yıllık inşa sürecinin ardından, 1567’de tamamlanmış.
Mostar Köprüsü ile ilgili tablolarda, köprü üzerinde dörtnala giden beyaz ve siyah atlar resmedilir. Bunun sebebi köprüyle ilgili bir rivayettir. Rivayet odur ki, köprü iki kez inşa edilmiştir. İlkinde daha açılmadan köprü çökmüş. İkinci kez inşasından sonra halk uzun süre köprüden geçmemiş. Mimar Hayrettin, sağlamlığını kanıtlamak adına, köprüden atlar geçirtmiş.
Yayalar ve atlılar için yapılmış köprü
Mostar Köprüsü, ticari amaçlı değil, yaya, atlı ve kağnı geçişi için tasarlanmış. Karşı yakadaki bağ ve bahçeleri şehre bağlamak için inşa edilmiş. Köprünün yapımıyla, Müslümanların ağırlıkta olduğu, doğu yakası da düzenli suya kavuşmuştur.
Neretva’nın en derin ve kıyının en sarp yerine, kesme taştan tek ve sivri kemerli olarak inşa edilen Mostar Köprüsü’nden geçişi kolaylaştırmak amacıyla, belli aralıklarla, durdurma amaçlı taşlar döşenmiştir.
Köprünün her iki ayağında, birer kule bulunmaktadır. Eskiden baruthane olarak kullanılan doğu yakasındaki kulenin ismi Hertseguşa (Tara), hapishane vazifesi gören batı yakasındaki kulenin ismi ise Çelovina (Halebinovka)’dır. Mostari olarak adlandırılan köprü muhafızları, bu kulelerde bulunuyormuş.
Köprü altından geçen pilot
Krallık Yugoslavya’sında bir pilot, küçük bir uçakla, köprü kemerinin altından geçmiş. Ancak bir daha bunun tekrarlanmasına müsaade edilmemiş.
Sırplar ve Hırvatlar, Bosna Savaşı esnasında, Mostar Köprüsü’nü Neretva’nın soğuk sularına indirmek için çok uğraştılar. Mayıs 1992’de Sırp saldırıları neticesinde ağır hasara uğrayan köprü, daha sonra Hırvatların ana hedefi oldu. Hırvat topçusunun yoğun ateşine daha fazla dayanamayan Mostar Köprüsü, 9 Kasım 1993’de, kendini Neretva’nın serin sularına bırakıverdi.
Sırp ve Hırvat saldırganların ortadan kaldırmaya çalıştıkları, bir taş köprünün ötesinde, Müslüman Türk varlığı idi. Taşları dağıtmakla, bir milletin değerlerini de dağıtabileceklerini düşünüyorlardı. Taş dağıldı, ama milletin inancı sapasağlam kaldı.
Statik kurallarıyla alay edercesine göğe doğru yükselen taş hilalin yeniden inşası için gereken finansmanı ve teknik hizmetlerini Türkiye, işin idari yönetimini ise rahmetli Aliya İzetbegoviç tarafından kurulan bir vakıf üstlendi. Böylece Mostar Köprüsü, 2004 yılında, eski ihtişamlı görüntüsüne kavuştu.
Mostar Köprüsü, aynı zamanda yüzyıllardır, gençlerin cesaretlerini kanıtladıkları bir mekândır. Şehrin erkekleri, evlenmeden önce, buradan Neretva Nehri’ne atlarlarmış. Günümüzde, bu atlayışlar, para karşılığında, gösteri amaçlı yapılıyor. Mostar’ı ziyaret edenler mutlaka bu atlayışlardan birine rast gelirler.