Tarihi uzlaşı

İran ve 5+1 ülkeleri arasında 17 gündür süren nükleer müzakereler anlaşmayla sonuçlandı. İran'ın nükleer programını kısıtlaması karşılığında Tahran'a uygulanan ekonomik yaptırımların hafifletilmesini öngören anlaşma taraflarca kabul edildi.Çetin pazarlıkların ardından ABD, Rusya, Çin, Fransa, İngiltere ve Almanya'nın İran ile uzlaştığı anlaşma, 1979 yılında gerçekleştirilen İran İslam Devrimi'nin ardından Batı ile ilk resmi yakınlaşma olarak da kayda geçti. İran'ın nükleer programını kısıtlaması karşılığında Tahran'a uygulanan yaptırımların hafifletilmesini öngören anlaşmanın taraflarca kabul edildiği duyuran AB Dış İlişkiler ve Güvenlik Politikası Yüksek Temsilcisi Federica Mogherini, “Bu anlaşma tüm dünya için bir umut işareti, bütün taraflar için iyi bir anlaşmadır" dedi.

Mogherini, Viyana'da İran Dışişleri Bakanı Cevad Zarif ile düzenlenen ortak basın toplantısında, Viyana'da, 2 Nisan'da Lozan'da uzlaşılan kilit öneme sahip parametrelere dayalı Ortak Kapsamlı Eylem Planı (JCPOA) metnini müzakere etmek için bir araya geldiklerini ve 10 yılı aşkın süredir devam eden bir ihtilafı çözdüklerini söyledi. İran Dışişleri Bakanı Cevad Zarif ise, anlaşmaya varılmasını “tarihi bir an" olarak tanımladı ancak “kusursuz değil" diye konuştu. “Anlaşma hiç kimse için mükemmel değil ama başarabildiğimiz buydu ve hepimiz için önemli bir başarı" diyen Zarif, anlaşma ile yeni bir umut sayfası açıldığını da kaydetti.

- Anlaşma BM Güvenlik Konseyi'nin onayından itibaren 90 gün sonra yürürlüğe girecek.

- Anlaşma yürürlüğe girdikten sonra İran'a yaptırımlara dayanak oluşturan 7 BMGK kararı iptal edilecek.

- Silah ambargosu 5, füze ambargosu 8 yıl daha yürürlükte kalacak.

- Uranyum zenginleştirme oranı 15 yıl boyunca yüzde 3.67'yi geçmeyecek.

- Aşırı zenginleştirilmiş uranyum üretecek santrifüjlerin 3'te 2'sini kaldıracak, zenginleştirilmiş uranyum elde etmek için geliştirilmiş santrifüjlerini gelecek 10 yıl kullanamayacak

- İran, Fordo nükleer tesisini bir teknolojik merkeze dönüştürecek. Bu tesisteki santrifüjler izotop üretiminde kullanılacak.

- İran anlaşma maddelerini ihlal ederse, ihlal tarihinden itibaren 65 gün içinde yaptırımlar geri getirilecek.

Anlaşmanın detayları konusunda Reuters'a bilgi veren diplomatlar, BM'nin İran'a uyguladığı silah ambargosunun beş yıl daha yürürlükte kalacağını, füze yaptırımlarının da sekiz yıl kaldırılmayacağını belirtti. Batılı bir diplomat, Associated Press'e yaptığı açıklamada, anlaşma kapsamında Birleşmiş Milletler müfettişlerinin İran'da, denetim amacıyla askeri tesislere girmeleri konusunda uzlaşma sağlandığını belirtti. Diğer taraftan anlaşma kapsamında, İran'ın BM tarafından gelecek askeri tesislere giriş talebini sorgulama hakkı bulunuyor.

Yaptırımların kaldırılması ile İran'da da yeni bir dönem başlayacak. Müzakerelerin devam ettiği sırada geçtiğimiz aylarda İran devlet televizyonuna konuşan Cumhurbaşkanı Yardımcısı ve Bütçe Planlama Kurumu Başkanı Muhammed Bakır Nobaht, nükleer konuda varılacak nihai anlaşmayla yaptırımların kalkacağını ve İran'ın dondurulmuş 100 milyar dolarlık mal varlığının da serbest kalacağını söylemişti. Cumhurbaşkanı Yardımcısı, halihazırda günlük 1 milyon varil petrolün ihraç edildiğini ama bu satıştan elde edilen gelirin İran'a girmesine izin verilmediğini belirtirken, yaptırımların kalkmasının İran ekonomisinde çığır açacağını ifade etmişti.

ABD Başkanı Barack Obama, nihai anlaşma ile nükleer silaha giden bütün yolların kesildiğini ifade etti. Mutabakatla ilk kez tüm taahhütlerin yerine getirilmesiyle karşı karşıya olduklarına değinen Obama, anlaşmanın “güvenden ziyade teyit üzerine inşa edildiğine" dikkati çekti “Eğer İran anlaşmayı ihlal ederse, tüm yaptırımlar yeniden konulacak" diyen Obama, diğer taraftan da ABD Kongresi'nin anlaşmayı reddedecek bir yaklaşık sergilememesini istedi.

35 yıldan bu yana ülkesine uygulanan ambargoların kaldırılacağı müjdesini veren İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani, dünya ile ilişkilerde yeni bir sayfa açıldığını, silah ambargosu dahil tüm yaptırımların kalkacağını söyledi. Ruhani, “Sadaka istemedik. Kazan-kazan prensibiyle, adil müzakereler istedik. Anlaşmanın yürürlüğe girmesiyle banka, sigorta, taşımacılık, petro kimya, değerli madenler ve tüm ekonomik ambargolar askıya alınmaksızın kaldırılacaktır" dedi.

Dışişleri Bakanlığı'ndan yapılan açıklamada, İran'ın nükleer programına ilişkin sorunun çözümü için diplomasiyi tek seçenek olarak gören Türkiye'nin, 5+1 ülkeleri ile İran arasında uzun zamandır devam eden müzakerelerin “kapsamlı ortak eylem planı" adı verilen bir anlaşma üzerinde mutabakatla sonuçlanmasını memnuniyetle karşıladığı bildirildi.

İsrail Başbakanı Benyamin Netanyahu, anlaşmayı “tarihsel" bir hata olarak nitelendirerek, “İran kesinlikle nükleer silahlara doğru bir yol izleyecek. İran'ın oraya varmasına engel olması gereken kısıtlamaların çoğu kaldırılacak" dedi. İsrail Dışişleri Bakan Yardımcısı Tzipi Hotovel de “İsrail, bu anlaşmanın yürürlüğe girmesini engellemek için her yolu deneyecek" diye konuştu.

İran'ın nükleer programına ilişkin Viyana'da yürütülen ve son iki haftadır yoğun geçen müzakerelerde anlaşmaya varılması dünya basınında geniş yer buldu. İtalyan haber ajansı ANSA, “Nükleerde tarihi anlaşma" ve “İsrail: Şer ekseni kazandı" başlıklarıyla anlaşma için son engellerin de aşıldığı duyuruldu. Haberde anlaşmanın, İran'ın 10 yıl boyunca nükleer silaha sahip olmaması karşılığında tüm yaptırımların kalkması gibi önemli maddeleri içerdiği belirtildi.

Corriere della Sera da “İran'ın nükleer programı, anlaşma var" başlığıyla okuyucularına haberi aktarırken, yoğun geçen müzakere döneminden sonra gelen tarihi anlaşma, Vatikan'da Katolik aleminin lideri Papa seçildiğinde dışarı verilen ve bunu dünyaya belli eden ilk işaret olan beyaz dumana benzetilerek, “Viyana'da beyaz duman çıktı" ifadesi kullanıldı. Alman Bild gazetesi “Nükleer pazarlık tamam!" manşetini kullanarak, 13 yıl süren siyasi pazarlıkların ardından müzakerelerin sona erdiğini yazdı.

İngiliz Guardian gazetesi internet sitesinde yer verdiği yorumda, “Birçok İranlı bu anlaşmayı Berlin Duvarı'nın yıkılması gibi görecek. Ekonomik faydalarının yanı sıra bu anlaşma İran halkının beklentilerini ve bakış açısını da değiştirecek" denildi.

İran'daki muhafazakar gruplara göre Viyana'da varılan nükleer anlaşma ülke için “tarihi bir başarı" değil. Ekonomik kazanç potansiyeli ve kamu desteğine rağmen ülkenin dini lideri Ayetullah Ali Hamaney ve birçok muhafazakar politikacıya

göre nükleer anlaşmalar, İran'ın iç politikasını etkilemeye ve nükleer programını yönetmeye çalışan bir “Amerikan planına" hizmet ediyor.

----

için tıklayınız