Kamu personel mevzuatının dağınıklığı ile demode oluşu birçok sorunu beraberinde getirmektedir. Çok basit yöntemlerle çözülmesi gereken personel sorunları anlaşılmaz nedenlerden dolayı ısrarla çözümsüzlüğe mahkûm edilmektedir. Yeşil pasaport almadaki ayrıcalıklar da bunlardan bir tanesidir. Memurların yurt dışına çıkışlarında büyük kolaylıklar sağlayan yeşil pasaport, mevzuatta hususi pasaport adı altında düzenlenmiştir. Bu pasaport sahipleri, normal pasaport sahipleri için vize isteyen birçok ülkeye vizesiz gidebilmekte olduğu için bu durumun büyük bir ayrıcalık olduğunu ifade edebiliriz.
Bazı kamu kurumlarındaki hizmetli ve memur unvanlı personel yeşil pasaport alabilirken yaklaşık 2 milyonun üzerindeki aynı unvanlı büyük bir kesim ise bu imkândan yararlanamıyor. Nasıl olduğunu izah edelim.
Mevcut uygulamaya göre memur unvanlı personelin kadro derecesi azami olarak 5'inci dereceye kadar yükselebilmektedir. Öğrenim durumuna göre memurların kazanılmış hak aylık derece ve kademesi ise kanunla belirlenen derece ve kademelere kadar yükselebilmektedir. Ancak, 5682 sayılı Pasaport Kanunu'na göre memurların yeşil pasaport alabilmesi için kazanılmış hak aylık derece ve kademesi yerine kadro derecesi esas alınmaktadır. Dolayısıyla memur unvanlı bir personelin istisnalar dışında yeşil pasaport alma hakkı yoktur.
5682 sayılı Pasaport Kanunu'nun “Hususi Pasaportlar” başlıklı 14'üncü maddesinde; "Türkiye Büyük Millet Meclisi eski üyeleri, eski bakanlar ile birinci, ikinci ve üçüncü derece kadrolarda bulunan veya bu kadrolar karşılık gösterilmek veya T.C. Emekli Sandığı ile ilgilendirilip emekli kesenekleri bu derecelerden kesilmek suretiyle sözleşmeli olarak çalıştırılan devlet memurları ve diğer kamu görevlilerine; Diplomatik Pasaport verilmesini gerektiren vazifelerden başka herhangi bir resmi vazife ile veya kendi hesaplarına yabancı ülkelere gittikleri zaman verilir. Bunlardan emeklilik veya çekilme sebepleri ile vazifelerinden ayrılmış olanlara da bu nevi pasaport verilir...” hükmüne yer verilmiştir.
Bu kanuna göre hususi pasaport verilmesinde kadro derecesinin 1, 2 ve 3 olması oldukça önemlidir. 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu'na göre üniversite mezunu memurların 1'inci dereceye kadar yükselmesine herhangi bir engel bulunmamakla beraber, 190 sayılı Genel Kadro ve Usulü Hakkında Kanun Hükmünde Kararname hükümleri gereğince 1, 2, 3 ve 4'üncü dereceli memur unvanlı kadro ihdas edilmemiştir. Yani, her ne kadar üniversite mezunu olan memurların kazanılmış hak aylık derece ve kademeleri, 657 sayılı Kanun'un 67'nci maddesine göre 1'inci dereceye kadar yükselebilse de kadro dereceleri 5'inci dereceden yukarıya çıkamamaktadır.
Yukarıda yer verilen hükümde kadro derecesinin 1, 2 ve 3 olması gerektiği belirtildiğinden, kazanılmış hak aylık derece ve kademesinin 1'inci derece olması nedeniyle Hususi Damgalı Pasaport (yeşil pasaport) alınması mümkün değildir. Nitekim Devlet Personel Başkanlığı'nın 14/11/2013 tarihli ve 21520 sayılı görüşünde de Belediye 5. dereceli memur kadrosunda olup, hizmet belgesinde kazanılmış hak aylığı 2/2, emekli müktesebi 2/1 olan personelin yeşil pasaport alamayacağı belirtilmiştir.
Mevcut uygulamaya göre, mevzuat engeli olmamakla birlikte DPB ve Maliye bürokratlarının ısrarı nedeniyle memur kadrosunda görev yapanlar 5'inci dereceden yukarı çıkamamaktadır. Memurla aynı düzey görevde bulunan Veri Hazırlama ve Kontrol İşletmeni, Bilgisayar İşletmeni gibi kadrolarda bulunanlar 3'üncü dereceye kadar yükselebilmektedir. Dolayısıyla VHKİ ve Bilgisayar İşletmeni kadrosunda bulunanlar yeşil pasaport alabilmektedirler.
Bu durum memur unvanlı personelin VHKİ ve Bilgisayar İşletmeni kadrolarına aşırı talebini getirmektedir ve kamu kurumları memur kadrolarını iptal-ihdas yöntemiyle VHKİ kadrolarına dönüştürmektedir. Yani sonuç dolambaçlı bir şekilde elde edilmektedir. Dolayısıyla yeşil pasaport almak isteyen birçok memurun VHKİ kadrosu talep ettiği uygulamada sıkça görülen bir durumdur. Bazı kurumlar personeline VHKİ kadrosunu vermekte cömert davranırken bazı kurumlar ise oldukça cimri davranmaktadır. Bu konuda kurumlar arasında standart olduğunu söyleyemeyiz.
Diğer yandan, kadro derecesi özel hizmet tazminatını da etkilediğinden ve mali boyutu da olduğundan Maliye Bakanlığı ve Devlet personel Başkanlığı'nın asıl itiraz noktası burada yatmaktadır.
Ancak, bu durum haksız bir şekilde kadro derecesi açısından ilköğretim mezunu memurla üniversite mezunu memurları aynı seviyede bırakmaktadır. Bunun adil olduğunu ise hiç kimsenin savunması mümkün değildir.
Bazı kamu kurumlarında çalışan memur ve hizmetlilerin kadro dereceleri farklı düzenlenmiş olduğundan bunların 1'inci ve 3'üncü dereceye kadar yükselme sorunu yoktur. İsterseniz bir örnekle konuyu somutlaştıralım. 6253 sayılı Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığı İdari Teşkilatı Kanunu'nun eki kadro cetveline bakıldığı zaman durum açıkça görülecektir.
Buna göre, TBMM'de çalışan memur unvanlı bir personel, 1'inci dereceli bir kadroya yükselebilir, yine hizmetli unvanlı bir personel de 3'üncü dereceli bir kadroya yükselebilir. Ayrıca, bu bağlamda oto tamir ustası, halıcı, dokumacı, şoför, marangoz, çilingir, kazancı, boyacı-badanacı, aşçı, garson, berber ve dağıtıcı gibi kadrolarda bulunanlar yeşil pasaport imkânından faydalanmaktadırlar. Başka kurumlardaki memurlar 5'inci dereceden yukarı derecelere yükselemediği halde Meclis'te görev yapan hizmetli personelin 3 üncü dereceye kadar yükselmesinin adil olup olmadığını okuyucularımızın takdirine bırakıyoruz.
Yıllarca memurların hukuki olarak kazanılmış hak aylıkları öğrenim durumları ne olursa olsun 1'inci dereceye kadar yükselememişken yapılan kanuni bir düzenlemeyle 2001 yılında bu sorun ortadan kaldırılmıştı. Ancak, memurların 1. dereceli kadrolara yükselmesine engel olmadığı halde Devlet Personel Başkanlığı ve Maliye Bakanlığı'nın engellemesi ile 1. dereceli memur kadrosu ihdas edilmemiştir. Halbuki memurlara yapılacak küçük jestlerle büyük sonuç alınabilir. Sizce buna değmez mi?
