Barzani’nin bölge halklarına ihanet yolculuğunda en önemli rolün Saddam’ın Kürtlere yaptığı zulüm ve merkezi hükümetin adil olmayan hatta mezhepçi yaklaşımlarının olduğu ısrarla söylenmektedir. Elhak, bu söylemler projeyi ve Barzani’nin ihanetini meşrulaştırmadığı müddetçe doğrudur.
Diğer taraftan bu projeyi tarihi olaylardan bağımsız “bir milletin kendi kaderini tayin hakkı olarak” değerlendirmek vahim bir yaklaşımdır. Üstelik bizi çözümden de uzaklaştırır. Bu yüzden bugün IKBY’e karşı bir tavır olarak siyasi, ekonomik ve askeri tedbirlerin alınması Kürtleri değil, ihaneti cezalandırmaktır.
Birinci Dünya Savaşının başında Londra’daki en önemli tartışma konularından biri Irak’ın geleceği idi. Nitekim Osmanlı devleti henüz savaşa girmeden İngilizler, Ekim 1914’te askerlerini Hindistan’dan getirtip Bahreyn adası önlerine yerleştirdiler. Kasım ayında Osmanlı hükümeti savaşa girdiğini ilan edince, İngiltere de kuvvetlerini hemen Fav Boğazı’ndan Basra’ya doğru sevk ederek fiilen Irak’ın işgaline girişti. 1914 yılının sonlarında Basra’ya doğru ilerleyen İngilizlerin sloganı tıpkı ABD’nin 2003’teki sloganı gibi, “Irak halkının özgürleştirilmesi” idi.
Kutulammare’de gördükleri zorlu mukavemete ve verdikleri büyük kayıp ve bıraktıkları esirlerine rağmen geri durmadılar. 1916 ortalarından itibaren Bağdat’a doğru harekete geçip Mart 1917’de Bağdat’ı işgal ettiler. İngiltere, savaş sırasında müttefikleri ile yaptığı gizli anlaşmalarda da, stratejik önemi olan Basra ve Bağdat’ı kendi payı olarak ayırmıştı. Burayı tartışma konusu bile etmiyordu. Asıl sorun Musul idi. Zira Fransa’nın da yeni keşfedilmiş zengin kaynaklara sahip Musul’da gözü vardı. Hatta Sykes-Picot anlaşmasında Musul Fransa’nın nüfuz bölgesinde gösterilmişti. Ama İngiltere sinsi bir plan ile müttefikini de atlatmıştı. Yani Irak’ı işgal eden İngiltere’nin asıl hedefi Musul ve çevresini ele geçirmekti.
Mondros mütarekesi akabinde anlaşma hükümlerine aykırı olarak İngiltere Musul’u işgale girişti. İşte bu girişim aradığımız sorunun cevabını ve Barzani’nin yüzyıllık hayallerini inşa edenlerin kimler olduğunu göstermektedir. Burada sözü tarihe ve belgelere bırakmak yerinde olacaktır. 18 Kasım 1918 tarihinde Musul vali vekili Nuri Paşa “çok acele” kaydı ile İstanbul’a gönderdiği ve arşivlerimizde mahfuz raporunda şu bilgileri veriyordu:
Nuri Paşa açıklıkla yazdığı bu satırlarda “ahalinin temayülü yoktur” diyor ama halkı maceraya sürükleyecek işbirlikçilerine de işaret ediyordu. Nitekim raporunun devamında Kerkük ve yöresindeki İngiliz faaliyetleri hakkında da şu bilgileri veriyordu:
İşte Nuri Paşanın sıcağı sıcağına tespit ettiği, İngilizlerin yüz yıl süren emel ve tasavvurları bugünkü sonucu almıştır. Referandumdan bir gün önce kalabalık bir İngiliz parlamento heyetinin Erbil’e gelip “açık olmayan meclis” ile temaslarda bulunması geçmişteki bu planlamalardan ne kadar bağımsız düşünülebilir? Barzani ve ailesinin IKYB etrafında şekillenen menfaat gurubunun bölge barışını tehdit eden siyasetlerinin “Kürt halkının kendi kaderini tayin hakkı” çerçevesinde ele alınması bu şartlarda ne kadar doğru olabilir? Sorunu sadece Saddam, Maliki ve İbadi politikalarında aramak ihanete prim vermek demek değil midir?
Bu durumda duygusal davranmak, ihanet mekanizmasını görmezlikten gelip sadece “komşu-kardeşlik” bağlamında meseleye yaklaşmak asla doğru değildir. Burada bağımsız bir Kürdistan’a izin verilmesi halinde olacakları bir kere daha hatırlamakta fayda vardır.