Doç. Dr. Osman MUTLUEL
Güzel olmayan söz ve davranışlardan kaçınmak anlamında kullanılan iffetin insanda doğru olarak ortaya çıkışına nezaket denir. Nezaket sadece söz söylerken ortaya çıkan bir davranış türü değildir. Çünkü sadece söz /dil ile nezaket gösterir, bu nezaketi samimi olarak davranışlarımıza yansıtmazsak, o zaman riyakârlığın içine düşeriz. Bu açıdan nezaket insanın hayatının her kademesinde ve her aşamasında ortaya çıkması gereken bir davranıştır. Bu tür bir yaşama tarzı oluşturan insana nazik insan denir.İslam ahlak filozofları nezaketin bir insanda ortaya çıkmasını belirtilerini beş aşamada anlatırlar. Bunlar:
1. Nazik /nezaket sahibi insan, iyi veya kötü tüm arzularını dizginlemesini bilir. Bu aşamada iyi, düzgün ve olumlu arzularını her türlü aşırılıktan arındırır. Buna karşın kötü arzularını tamamen engellemesini bilir ve bu bilgiyi davranışlarına yansıtır.
2. Nazik insan kendini itibarsızlaştıracak davranışlardan kaçınır. Örneğin menfaat elde etmek için yalakalık yapmaz, yalan söyleyerek ticaret yapmaz.
3. Nezaket sahibi insan zulümden kaçınır ve başkalarının hakkını zorla elde etme gibi bir davranış içine asla girmez. Çünkü bunun dinen haram ve ahlaken çirkinlik olduğunu bilir.
4. Nezaket sahibi insan mal kazanırken nasıl dikkatli ve helal yoldan ayrılmadan kazanırsa, harcarken de aynı hassasiyeti gözetir, israf ve cimrilikten kaçınır. Çünkü nezaket sahibi insan bilir ki, hem israf ve hem cimrilik harcamada aşırı gitmektir. Hâlbuki nezaket sahibi insan orta yolda yaşar. Tüm harcamalarını Allah’ın tavsiye ettiği şekilde yapar.
5. Konuşurken karşısındaki insanın onurunu kırıcı söz söylemez. Ancak o, sahip olduğu nezaketin acizlik olarak görülmesine de müsaade etmez.
Bu anlamda nazik insan nezaket göstererek, karşıdaki insana bir tutam nezaket ikram eder ve o insanı kendine bağlamış, dostluğunu kazanmış olur. İşte bunun için Kur’an’da Allah, Hz. Peygamber üzerinden bize şöyle tavsiye eder: “Allah’ın rahmeti sayesinde sen onlara karşı yumuşak davrandın. Eğer kaba, katı yürekli olsaydın, onlar senin etrafından dağılıp giderlerdi. Artık sen onları affet. Onlar için Allah’tan bağışlama dile.” (Al-i İmran 3/159).