Haklar teorisinin pür evrensel bir temeli var mıdır? Bunun için aydınlanma düşünürleri epey gayret sarf etmiş. İnsanın evrensel bir bilinci varsa (doğası), evrensel haklarının da olacağı ilkesinde uzlaşmışlar çoğunlukla. Ancak işin başka bir boyutu daha var: Hakların belli ideolojilere ve kültürlere göre tanımlanabilmesi. Özellikle hakikatin Batı’da evrenselliğini kaybettiği zamanlarda hak da oynak bir kavrama dönüşmüş durumda. Keyfi, serseri, kaotik, belirsiz ve akıl-mantıktan kopuk bir hak an...

Dünya sıcaktan kavruluyor. Birçok ülkede yangın alevleri göğe yükseliyor. Ülkemizin ciğerleri yanıyor. Köyler ve kasabalar ateş altında. Ateş ve duman Anadolu’yu kuşatıyor. Birkaç gün önce Elazığ’da, benim çocukluğumun geçtiği dağlarda da ateş sabahlara kadar ağaçları, bitkileri, hayvanları yaktı. Vatanımız nefes almakta zorlanıyor. Ekilen, emek verilen, toprağı yeşile boyayan binlerce hektarlık yerler yanıyor. İnsanlarımız ölüyor. Hayvanlar ve bitkiler ölüyor. Cehennemin yeryüzüne düşen bir par...

Arap Baharı ile yükselen demokrasi dalgası ilk defa Tunus’ta ortaya çıkmıştı. Burada yeni, çoğul, sivil ve uzlaşmacı bir demokratik siyaset kuruldu. Tunus, 10 milyon civarında nüfusu olan bir ülke. Fransız sömürgeciliği sonrası tek parti rejimini Burgiba on yıllarca sürdürdü. Sosyalist, İslamcı, ve liberal siyasal partilerin çoğulcu uzlaşmasına dayalı bir sistem kuruldu. Ortadoğu’da diktatör ve tek parti rejimlerinin Arap dünyasındaki ilk alternatifi oldu.Gannuşi, NAHDA hareketinin lider bir dü...

Bayramın ikinci günündeyiz. Bu günlerde ne güzel hasletlerimiz var! Ziyaretleşiyoruz, küslüğü bırakıyoruz, barışıyoruz, yardım ediyoruz, hastalarımızı ziyaret ediyoruz. Müslüman bir toplum, muhabbetin ve barışın içinden geçiyor. Kadim bayram geleneğini sürdürüyor. Asırları aşan bir gelenek. Büyüklüğü de buradan geliyor. Sonradan icat edilen bir şey değil. Hz. İbrahim, Hz. İsmail ve Hz. Hacer’in başaktör oldukları bir aile filmini(!), bıkmadan usanmadan her yıl yaşıyoruz. Onlar insanlık âleminin ...

Cehalet, farklı formlarla ortaya çıkar. İslam öncesi Arap toplumunda kız çocuklarını diri diri gömerek ve insanımsı Tanrılar icat ederek kendisini gösterir. Greklerde, işgal edilen şehirleri yağmalayarak ve kadınları topluca köleleştirerek dışa vurur kendisini. İlya’da Destanı’nda kahraman savaşçı Tanrı insanlar, yağmaladıkları şehirlerle ve köleleştirdikleri kadınlarla övünürler. Batı Ortaçağı’nda ise dogmatizmin egemenliğiyle her çeşit bilimsel araştırmayı gömen bir yüzle kendisini gösterir. B...

Bugüne kadar Beyaz Türklerin sosyolojik eleştirisini çok yaptık. Şimdi de merkeze yürüyen ve çevreden gelen taşra sosyolojisine bakmakta yarar var. Buna da eleştirel yaklaşmalıyız. Kendi üzerimize düşünmek ve kendimizi yenileyebilmek için bu elzemdir. Sosyolog Edward Shils ve siyaset teorisyeni Rokkan, merkez ve çevre teorisiyle toplumları açıklıyorlar. Türkiye’de de Mardin bunu yapıyor. 1990’lardan itibaren bu teori Türkiye’de herkesi büyüledi. Çünkü Türkiye’de ilk defa tarihte eşi görülmeyen b...

Dünyayı negatif okuyan felsefeler var. Bu felsefelerin dünyayla geliştirdikleri ilişki yadsımaya dayanır. Bu nedenle insanlara ve toplumlara karşı tamamen kötümserler. Bütün varlık “ötekidir”. Yani olumsuzdur. Yaşama ötekileştirilir. Bunun için dünya ret edilir, dışlanır, ondan uzak durulur.Negatif felsefeler, temelde insana karşı inançsız. Çünkü umutsuz ve kötümserlikle dopdolu. İnsanların iyi tarafını, insanın ışığını, vahiyle gelen kurtarıcı insanlık timsali peygamberleri görmezler. Bu ötekil...

Geçen yıl BM, yabancı düşmanlığı, ayırımcılık ve ırkçılığa karşı mücadele için acil eylem planı projesi geliştirdi. Türkiye başta olmak üzere çoğu ülke buna imza attı. Buna karşı durarak imza atmayan ülkeler ise ABD, Fransa, İngiltere, İsrail, Kanada ve Avusturalya gibi dünyanın en zengin ülkeleri yer alıyor. Çok ilginç değil mi? Her gün Türkiye ile ilgili şikayetlerde bulunan Fransa ve ABD gibi ülkeler ayırımcılığa, yabancı düşmanlığa ve ırkçılığa karşı mücadele etmek için acil eylem planına ka...

Post-modern toplum seyyaldir, kaotiktir, akışkandır. Aynı zamanda haz toplumudur. Turizm ve plaj, bunu imgeler. Beden kapitalizmin yoğun ve stresli iş hayatından yıpranır. İsyan, anomi, depresyon, çatışma, yıkıcı göç gibi patolojik olgular tavan yapıyor. Post-modern toplum patolojileri ruhunu ve maneviyatını sarsar. Bunlardan kurtulmak için turizme ve plaja koşar. Turizm diyoruz. Yani tur yapmanın, gezmenin izm olduğu bir yaşama biçimi. Kıyılar, tarihi yerler, dağ tepeleri, deniz ve okyanuslar,...

Toplumsal cinsiyet eşitliği, bir eşcinsel felsefesidir. Eşcinselliğin her gün türeyen yeni biçimini meşrulaştıran bir ideoloji. Örtük bir dil kullanıyor. Gizemli, çok anlamlı, özgürlük ve insan haklarıyla bütünleşen, kadın şiddeti ve ayrımcılığına karşı gözüken bir dil. Bu örtük ve ikircikli dil nedeniyle altta gizli olan ve eşcinselliği savunan anlamlar gözükmüyor. Tam tersine bu örtük dil ile korunuyor, meşru oluyor. Hatta bununla da kalmıyor. Onu eleştiren doğruda kadına şiddeti ve ayırımcılı...

Osmanlı, İstanbul’u fethettiğinde Pera’yı kendi haline bırakır. Adeta, ne halin varsa gör der! Şahsiliğine dokunmaz. Pera, bu açıdan ayrıcalıklıdır. Her mahallenin ayrı bir hayat tarzı varken, Pera’da bütün hayat tarzları var. Ya da hiçbir hayat tarzı tek başına buyruk değil. Pera’da Ceneviz, Venedik, Latin Hristiyan, Portekiz Yahudi, Katolik, Ermeni, Rum ve Ortodoks yan yana yaşar. Her renk ve her inancın kaynayıp durduğu yerdir.Pera, Osmanlı’nın serbest mahallesidir. İnançlıların ve inançsızla...

Her zaman bir çağ tanımı yapılıyor. İnsanın içinde geçtiği zamanı en fazla belirleyen olguyla yapılır bu. Bir zamanlar uzay çağı derdik. Henüz daha lise sıralarındayken bizim kuşak, sık sık “uzay çağında yaşıyoruz” lafını duyardı. Şimdi bilgi çağı, dijital çağ, göç çağı deniyor. İki yıldır artık zamana damgasını vuran başka bir gerçek var: Virüs. Her yerde konuşuluyor. Herkes tartışıyor. Gündelik hayatımızı, ekonomimizi, dini hayatımızı ve siyasetimizi belirliyor. Bir virüs çağındayız. İlk defa ...

Soğuk savaş İslamcılığı, İstanbul İslamcılığı’nın tasfiyesi ile beraber ortaya çıkmıştı. Kahire ve Riyad iki önemli beslenme merkeziydi. Daha sonra buna Tahran ekseni de eklendi. Ama Tahran’ı da etkileyen aslında Kahire’de Seyyid Kutup’un teorisyenliğini yaptığı İslamcılıktı. Tahran “İslam Devrimi”ni yaparak muradına ermişti. Bütün Soğuk Savaş İslamcıları’nın “İslam İnkılabı” ütopyası vardı. Sol siyasal jargon ve ezilen kitlelerin ütopyasıydı bu. İslamcı şairler buna daha poetik bir anlam kazand...

Enerji kavramından geçilmiyor. Enerjim var, enerjim düşük, enerjik ol, pozitif enerji… Tamamen maddi bir kavram enerji. Oysa bütün bu ifadelerle onunla maneviyatı, ruhu, iç dünyamızı, canlılığımızı (can kavramı da temelde ruhu ifade der) anlatmak istiyoruz. Fiziğin bu nesnel, maddi ve dünyevi kavramı şimdi sahte maneviyat için devrede. Benim aklıma ise enerji deyince hep elektrik gelir nedense! Parlak, nesnel ve fiziki ışık. Ortalık “enerji şifacılığı” kaynıyor. Meditasyon, yoga, bio-enerji, re...

Büyük sufi Hasan Basri, İslam’ın ilk dönemindeki şiddetli siyasal ihtilafları ve çatışmaları içinde siyaseten uzleti temsil eden önemli isimlerin başında gelir. İktidar ve muhalefet ilişkilerine karşı hoşnutsuzluk içinde yer alır. Bu nedenle siyasetten çekilme tutumunu geliştirir. Buna üçüncü yol denir. Pasiflikten öte bir sabır ve “mevcut oyuna dâhil olmama” davranışı sergilenir. Aslında Hasan Basri, genel manada bir uzlet içindedir. Yani toplumun hem siyaset hem de gündelik ilişkileri açısında...

Toplumsal cinsiyet eşitliği ideolojisi bütün hızıyla devam ediyor. Güçlerle, egemenlerle ve kurumlarla kendisini dayatıyor. BM, bu konuda bütün gücünü sarf ediyor. Bütün fedakârlığını ortaya koymaktan çekinmiyor! Şimdi bir de büyük toplumsal kesimleri etkileyen ve harekete geçiren futbol kulüplerine el attı. Fenerbahçe futbol kulübünü toplumsal cinsiyet eşitliği çalışmaları için harekete geçiriyor. Slogan yine eşitlik elbette. Kadın ve erkek eşitliği değil sadece. Kadın ve erkek dışında yer alma...

Muhafazakâr mahalleyi eleştiren ve hatta aşağılayan sosyolojik bir moda var. Şerif Mardin ile başladı bu. Mahalle baskısı kavramı bunun için kullanıldı. Mahalle baskı ile özdeşleştirildi. Zaten mahalle geleneksel, modern olmayan ve geçmişte kalan olmakla olumsuz bir imge olarak yapılandı. Esnaflar, cemaatler ve liderlerin olduğu yaşama alanı mahalle. Ak Parti’nin yükselişi ve modernleri endişelendirmesi, mahalle baskısı kavramı ile anlatıldı. Aslında mahalle baskısı imgesi, Türk modernleşmesi il...

İnsan haklarına sığınarak eşcinsellik savunuluyor. Bunun için toplumsal cinsiyet eşitliği ideolojisi ileri sürülüyor. Nikâhsız cinsel beraberliğin 14 ya da 15 yaşları normal görülüyor. Bunların adına “deneyim” deniyor. Hatta çocuk LGBT savunucuları bile kollanıyor. Ancak ergen yaşlardaki nikâhlı beraberliğe çocuk evliliği adıyla her çeşit ithamlarda bulunuluyor. TİHEK Başkanı Süleyman Arslan’ın, TBMM’de yaptığı konuşma ve ileri sürdüğü düşünceler bu açıdan dikkat çekici. Arslan “nikâhsız cinse...

Sosyal teori temelde metafiziğe karşı mesafe içinde. Çünkü metafiziği algılama, yorumlama ve tanımlama kudreti yok. Tamamen dünya içinde durarak dünyayı anlamaya çalışıyor. Beşeri varlığı, yine beşeri düzlemde kalarak araştırıyor. Antropoloji insan ve kültürü, sosyoloji toplumu, siyaset güç ve yönetim ilişkilerini, tarih zamanın geçmiş olarak var oluşunu hep beşeri sınırlar içinde kalarak anlama gayretinde. Burada beşeri düzlem iki şekilde gerçekleşiyor. Birincisi, bilimi yapan bilinçle ilgili. ...

Daha iki hafta önce çeteler üzerine sosyolojik bir analiz yapmıştım. Bir bütün olarak bu olgunun toplumumuzda yayıldığı ve ciddi bir sorun teşkil ettiğini söylemiştim. Elbette bu sadece Türkiye’nin sorunu değil. Dünyada da böyle bir sorun var ve bu konuda Avrupa sosyal bilim çevrelerinde birçok araştırma yapılmış. Ama bizde nedense ne siyaset biliminde ne de sosyoloji alanında, bu konuda herhangi bir çalışma yok. Çeteler ekonomik, politik ve daha farklı amaçlar için oluşuyor. Çıkarlar alanında t...

Öfke, patlayandır, kızgınlıktır, coşkudur. Yaratıcı öfke tekevvün eden ruhtur. Kızgınlığın, coşkunun ve isyanın tekevvünü. Düşüncenin patlaması ve parlamasıdır. Ruhun isyan ve iskânıdır. Ekrem Tahir, Yaratıcı Öfke eserinde bunu yapar. Dil, aydın, iman, kadın, edebiyat, düşünce, tercüme, şiir, medeniyet… Birçok mesele sıralanır kitapta. Hepsi de birbiriyle halkalanarak entelektüel bir dünyayı inşa ve ihya eder. Yaratıcı Öfke hem betimler, hem kritiğe eder, hem de tezler sunar. Batı’ya, modernitey...

Ortadoğu’daki şiddetin doğuşuna kaynaklık eden en önemli faktör İsrail Siyonizm’i. Bu katliam ve işgaller Filistinliler üzerinde derin travmalar bırakıyor. Ailesini kaybeden, evi başına yıkılan, yurdundan ve topraklarından sökülüp atılan, camide başına silah doğrultulan… Bütün bu pratikler içinden gelerek travmaları üzerinde taşıyan insanlar, sert ideolojilere yöneliyorlar ve sert ideolojileri üretiyorlar. İsrail Siyonizm’i sadece Filistinlileri etkilemiyor. Mescidi Aksa’nın ateşe verildiği, sil...

Siyonizm, bütün dünyanın belası. Bütün dünyanın sorunu. Çünkü yalanları, katliamları ve barbarlığına bütün dünyayı inandırıyor. İnanmayana da zorla dayatıyor. Efendi köle ilişkisini kurmuş dünyada. Avrupa’da yükselen bu barbarlık, önce Avrupa’yı köleleştirmiş. Uydurduğu yalanlara onu inandırmış. ABD’de en az 20 milyon yerli yok edildi. Stalin, Sovyetlerde 10 milyon etnik temizlik yaptı. Batılılar, “zenci köle ticareti” ile taşıdığı her bir köle için 10 köleyi katletti, ölüme terk etti. 10 ile 20...

Toplumbilim Bilimi Kurulu üyesi, Prof. Dr. Veysel Bozkurt’un koronavirüs üzerine yaptığı son araştırma çok önemli bilgiler veriyor. Araştırma Pandemi’nin Toplumun Ruh Hali ve Aile İlişkileri Üzerindeki Etkisi adını taşıyor. Nisan 2021 tarihlerinde yapılan araştırma, geçen yıl yine aynı tarihte yapılan araştırma ile mukayese ediliyor ve toplumun salgın nedeniyle yaşadığı dönüşümü anlatıyor. Bir bakıma epidemik toplumun seyrini gösteriyor. Salgın ile oluşan bu toplum biçimi nereye gidiyor? İnsanla...