Kızıl İcaz, Ebû Zeyd Abdurrahmân b. Seyyidî Muhammed es-Sagīr el-Ahdarî’ye (v. 983/1575-76) ait olan ve mantık ilmi üzerine nazım şeklinde yazılmış “Süllemü’l-Mürevnak” adlı metnin ilk 67 beytinin şerhidir. Eserin adı olan “Kızıl” kelimesi, Arapça, Farsça, Kürtçe ve Türkçe’de “zor, ulaşılması güç” anlamlarını taşıyan mecazî bir anlam içermektedir.
Risale-i Nur Külliyatı’ndan sayılan ve yazılışının üzerinden yüz yılı aşkın bir süre geçmesine rağmen derin anlamları ve içinde barındırdığı esrarlarıyla hakiki bir tercümana ihtiyaç duyan “Kızıl İcaz” adlı eser, Muhammed Doğan Hoca tarafından kaleme alınan 1600 sayfalık kapsamlı şerh çalışmasıyla yeniden ilim dünyasının dikkatine sunuldu.
ÖNEMLİ BİR KAYNAK
Kızıl İcaz, Ebû Zeyd Abdurrahmân b. Seyyidî Muhammed es-Sagīr el-Ahdarî’ye (v. 983/1575-76) ait olan ve mantık ilmi üzerine nazım şeklinde yazılmış “Süllemü’l-Mürevnak” adlı metnin ilk 67 beytinin şerhidir. Eserin adı olan “Kızıl” kelimesi, Arapça, Farsça, Kürtçe ve Türkçe’de “zor, ulaşılması güç” anlamlarını taşıyan mecazî bir anlam içermektedir. Bu yönüyle, kitabın adı da içeriğinin kolay anlaşılabilir olmadığını, bilakis derinlikli bir tefekkür gerektirdiğini işaret etmektedir.
Said Nursî’nin ifadesiyle, bu eser “sathî zihinleri uyandırmak” maksadıyla kaleme alınmış olsa da, eserin kendi tabiatı gereği yüzeysel bir nazarla okunamayacağı açıkça anlaşılmaktadır. Nitekim Muhammed Doğan Hoca tarafından yapılan bu şerh, eserin derinliğini ve çok boyutluluğunu ortaya koymakta; medrese geleneğinde okutulan sarf, nahiv, belâgat, beyan, bedî’, usûl ve lugat gibi ilimlerin her birini metin üzerinde tatbik ederek okuyucuya çok yönlü bir ilmî zemin sunmaktadır.
FİKRİ HAYRETE DÜŞÜREN BİR ESER
Eserde klasik mantık kitaplarında geçen temel kuralların ötesine geçilerek, daha önce zikredilmemiş ya da detaylı izah edilmemiş konular, kısa ama yoğun ifadelerle açıklanmakta; bazen bir sarfî nükte üzerinden usûl kuralına geçilmekte, ardından da konu tarihî bir delille desteklenmektedir. Bu yönüyle Kızıl İcaz, Risale-i Nur’un çekirdeklerini oluşturan temel esaslara işaret etmekte, mantık ilminin hayalî kuralları ile kevnî (tekvinî) yani yaratılış temelli gerçeklikleri cem ederek okuyucuyu fikrî bir hayrete sevk etmektedir.
MANTIK VE KUR’AN ÜZERİNE NOTLAR
Eserin temel amacı; İslâm dünyasında yaygınlaştırılmış olan, “Mantık Aristo’ya aittir; Kur’ân’la bağdaşmaz” şeklindeki yersiz kabullerin önüne geçmek ve Kur’ân’ın i’câzına yüzeysel bakışlarla değil, derin hakikat süzgeçlerinden geçirilmiş bir nazarla yaklaşılmasını sağlamaktır. Nitekim İmam Gazâlî gibi büyük muhakkiklerin de ifade ettiği üzere, mantık ilmini kurduğu zannedilen Yunan filozofları, semavî kitaplardan ve suhuflardan öğrendiklerini intihal ederek kendi fikirleri gibi sunmuşlardır.
Bu şerh çalışmasıyla birlikte, Kızıl İcaz yalnızca ilmî bir metin olmaktan öteye geçerek, Kur’ân’ın manevî mucizeliğini aklî delillerle ortaya koyan ve modern dönemde İslâmî ilimlerle meşgul olanlar için yeniden keşfedilmeyi hak eden bir kaynak kimliği kazanmıştır.
