Domates Biber Patlıcan, Nane Limon Kabuğu, Dağlar Dağlar, Gülpembe, Kol Düğmeleri, Eğri Eğri Doğru Doğru, Kara Sevda, Dönence, Alla Beni Pulla Beni ve daha niceleri... Barış Manço’nun hayatımıza yer etmiş o kadar falza şarkısı var ki... Bugün özellikle gençlerin kullandığı müzik dinleme platformu Spotify’da 511 binden fazla aylık dinleyiciye sahip Barış Manço. Bu yıl onun aramızdan ayrılışının yirminci yılıydı ama kimse onu unutmamıştı. Aksine gün geçtikçe artan bir hayran kitlesine sahip. Onu görmeden büyüyen nesiller de şarkılarını dinliyor ve onu biliyor. 1992 yılında Barış Manço’ya Fahri Doktora verilmesini sağlayan Prof. Dr. Umay Günay ile İstanbul Üniversitesi’nde düzenlenen ‘Çağdaş Halk Ozanı Barış Manço’ sempozyumunda bir araya geldik.
ÜÇ HALKADAN OLUŞUYOR
Kendini Türk kültürü araştırıcısı olarak tanımlayan Günay, Barış Manço’yu daha iyi anlayabilmemiz için öncelikle onun süzülüp geldiği kültür havzasını anlatıyor: “Türk kültürü yaklaşık altı bin senedir bütün badirelere rağmen dimdik ayakta. Türk kültürünü üç önemli kültür halkasından oluştuğunu görürürüz. İlk kültür halkası milattan önce dört binden İslamiyet’in kabulüne kadar geçen süre. Bu kültür dairesinde ozan, şaman, kam, baksı denen şairler var. İslamiyet’ten sonra Arap ve Fars ile etkileşime giren ikinci kültür dairesi oluşuyor. Bu dairede kurumlaşmış bir biçimde aşık edebiyatı karşımıza çıkıyor. 20. yüzyıla gelince Fuat Köprülü, aşık geleneği için “Sanayi Devrimi’nden dolayı bu eski dilber tarz artık tarihe karışmıştır” der. Aslında klasik aşık edebiyatı 20. yüzyılda yenileniyor ve hayat kazanıyor, Aşık Veysel gibi zirve bir temsilci çıkarıyor. Bu gelenek böyle devam ederken Tanzimat’tan itibaren Batılışalan Türk kültürünün üçüncü dairesi şekilleniyor.”
BİZİ ETKİLEYEN BİR SANATÇI
Barış Manço ile akran olduğunu ifade eden Günay, Barış Manço’nun tam da bu üçüncü kültür halkasında karşımıza çıktığını söylüyor ve sözlerine şöyle devam ediyor: “Biz onu başlarda güzel şarkı söyleyen, bizi etkileyen bir sanatçı olarak değerlendiriyorduk. Ancak yıllar geçtikçe özellikle 90’lı yılların başında aşıklık geleneğinin üçüncü kültür dairesi içinde adı konmamış yeni bir dönüşümü temsil eden modern bir şaman, modern halk ozanı, modern aşığın var olduğunu gördüm. Hacettepe Üniversitesi’nde Türk Dili ve Edebiyatı Bölüm Başkanı iken ona Fahri Doktora verilmesini sağladım. Rahmetliyi sağlığında gerçek manada bilimsel olarak değerlendirebildiğimiz için bir bilim insanı olarak mutluluk duyuyorum.”
Kalıplara sığmıyor
“Bizim tarihimiz, hatıralarımız, kültürümüz, geleneğimiz büyük ölçüde müzik ve edebiyat eserleri içinde muhafaza ediliyor. Bu anlamda Barış Manço koskoca bir Türk geleneği olan ozan, baksı, kam geleneğini 21. yüzyılda temsil ediyor. Ozan, baksı aşıklığa dönüşüyor. Batılılışama döneminde de aşıklık geleneği görünümü ve üslubunu bulan üçüncü bir tarza dönüşüyor. Barış Manço, birinci ve ikinci halkalarda devam eden bir Türk kültür müzik geleneğini üçüncü halkaya taşıyor. O bakımdan çok kıymetli” diyen Günay, Manço’nun ne salt halk müziğine ne de klasik Türk müziğine sığdırabileceğini dile getiriyor.
Açtığı yolda yürüyenler var
Saz şairlerinin batıda Sanayi Devrimi’nden sonra ortadan kalktığını söyleyen Umay Günay, “Barış Manço’nun açtığı yolda devam edenler var. Ondan sonraki gençler arasında Kıraç ve Duman grubunu sayabiliriz. Tek kişiden gelenek olmaz. O bir öncü, temsilci. Ardılları geliyor. Biz üniversitelerde bunun için ilgileniyoruz. Aşık edebiyatı yalnız müzik ve edebiyat değil aynı zamanda eğitim öğretim ve iletişim yolu. Aşıklar da toplumu eğitirler” diyor.
