Empati, sağlıklı insan ilişkilerinin mayası, temeli. Onun sayesinde birbirimizi gerçekten anlayabiliyoruz. Bir ilişkide karşılıklı empati varsa, iletişimimiz su gibi akıp gidiyor. İki taraf da anlaşılmanın ve önemsenmenin hiçbir şeye değişilmez tadını fark ediyor, insan kardeşinin anlayışı sayesinde gerilimden kurtulabiliyor.

İnsan ilişkilerinde, birbirimizle iletişimimizde böylesine önemli olan empati yeteneği, maalesef hepimize doğuştan eşit ölçüde dağıtılmamış. Aramızdan bazılarında bu potansiyel daha yüksek ve onlar çevrelerinde ilişki ustalıklarıyla hemen öne çıkıyor, tanınıyorlar. Psikoloji profesyonelleri empati becerilerini ölçebilmek için epey zamandır uğraşıyorlar, bu amaçla ölçekler geliştiriyorlar. Bunlardan birisi, ilişkilerimizde gösterdiğimiz empati düzeyini en kalitesiz tepkiden en kaliteli tepkiye göre 1'den 10'a kadar şöyle sıralıyor.

Karşısındakini anlamaya çalışmaktan vazgeçip birtakım toplum kurallarından, atasözlerinden örneklerle onu hırpalama yoluna gitmek. Bu, empatinin en alt düzeyi, daha doğrusu empati yokluğu.

“Eleştiri” düzeyinde olanlar, karşısındakini anlamak için yine hiçbir gayret göstermezler, onu kendine ait değer yargılarıyla yargılamayı tercih ederler.

“Akıl verme” düzeyine gelenler; ilk iki düzeydeki gibi hırpalayıcı değillerdir ama hâlâ karşısındakini anlamaya teşebbüs etmez, sadece ne yapması gerektiğini söylemekle yetinirler.

“Teşhis” düzeyindekiler, bir adım daha ileri giderler, anlamaya yeltenmezler ama sorumluluktan sıyrılmaya çalışırlar. “Sen bunu kendine fazla dert ediniyorsun” gibi ifadeler, onların joker cümleleri.

“Bende de var” düzeyine gelenler, karşısındakini dinlemiş ve anlamış gibi yapmayı becerebiliyorlar ama karşısındaki “Aynı dert benim de başımda” deyip geçiştirildiğinin ve anlaşılmadığının farkında.

“Benim duygularım” düzeyine ulaşanlar, nihayet karşısındakine onu anlamaya çalışan bir insan gibi dinlediklerinin ipucunu veriyorlar. Hiç değilse “Üzüldüm”, “sevindim” diyebiliyorlar ama henüz gerçek empatik anlamaya çok yolları var.

“Destekleme” düzeyine gelmiş olanlar, karşısındakinin sözlerini tekrarlamadan onu anladığını, onu desteklediğini belirterek empati yolunda çok önemli bir adım atabilenler...

“Soruna eğilme” düzeyine varabilenler, empati için en gerekli olan şeylerden birini yapmaya, soruna ilişkin sorular sormaya başlayabilenler...

“Tekrarlama” düzeyinin basamağını tırmanacak kadar empati becerisi gelişmiş olanlar, kendisine iletilen mesajı, mesaj sahibinin kullandığı kelimelere de zaman zaman yer vererek onu can kulağıyla dinlediğini belli ederler.

“Derin duyguları anlama” düzeyi, empatik becerinin sonuncu basamağıdır. Bu basamağa kadar gelebilenler, artık zirvededirler. Kendisini empati kurduğu kişinin yerine koyarak onun açıkça ifade ettiği ya da etmediği bütün duygularını ve onlara eşlik eden düşüncelerini fark ederek, bu durumu ona ifade edebilecek bir olgun kişi vardır artık karşımızda.

Empati becerileriyle ilgili çok ilginç araştırma sonuçları var. Örneğin duygu ve düşüncelerini iyi ifade edebilen toplumsal uyumları ve duyarlılıkları yüksek insanların empati becerilerinin de yüksek olduğu birçok araştırmayla kanıtlanmış. Empati, duygusal zekanın ana unsurlarından kabul ediliyor; eleştirel düşünmeyi ve zihinde canlandırmayı arttırdığı söyleniyor. Yine örneğin müzikle uğraşanların ve evcil hayvanı olan kişilerin empati becerilerinin diğerlerine göre daha gelişkin olduğu bulunmuş. Ayrıca tahmin edileceği gibi empati becerisi yüksek ebeveynin çocuklarının da ileride empati becerisi açısından şansları daha fazla. Ama tam tersi de geçerli, kaygılı ve depresif olanlarda, çocuklarını ihmal edenlerde ve saldırganlık eğilimleri fazla olan kişilerde empati becerileri de aynı şiddette azalıyor.

Tartışmalı fikirler olsa da genel olarak empati becerisinin çalışmakla, eğitimle geliştirileceğine inanılıyor. “Zaten kişilik gelişiminde mesafe kat ettiğimizin önemli göstergelerinden birisi empati becerimizdeki bu gelişimdir” deniyor. Ne kadar başarılı oluyorlar sonunda emin değilim ama başta psikolojik bilimlerde insanlara hizmet verenler olmak üzere, insan ilişkileri üzerine bina olan mesleklerde, sağlık çalışanları, sosyal çalışmacılar, satış elemanları, öğretmenler vs. empatik becerilerini arttırmak amacıyla eğitimler alıyorlar.