Hem doğu, hem Batı, Allah"ındır. İnsanlar yüzlerini ister Doğu"ya, ister Batı"ya dönsünler, karşılarında Allah"ı görürler. Doğu gibi, Batı da hiçbir zaman bütünüyle Müslüman ya da Hristiyan olmamıştır. Ancak İslam Doğu"nun olduğu kadar Batı"nın da, ana kültür kaynaklarından biridir. Kitaplı dinlerin sonuncusu olan İslam, en sonda gelmekle birlikte, en başta olandır. İslam"sız ne Doğu, ne de Batı olur.

***

Doğu ve Batı"nın düşünce kaynaklarını çok iyi bilen İkbal, yıllarını Mevlana"yı İngilizce"ye çevirmeye veren R.N. Nicholson"un gözünde, "Doğu ile Batı"yı bir araya getiren" düşünürdür. Düşünce dünyasının zirveleri, dağ zirvelerinin birbirlerini gördükleri gibi, birbirlerini görürler ve birbirleriyle iletişim içindedirler. Bu yüzden, onlar ya Doğu ya Batı demezler, hem Doğu, hem Batı demesini, iktidar olanlardan daha iyi bilirler.

***

Doğu kutsal, Batı seküler kültürün vatanıdır. Batı dünyasında kutsal kültür adına ne varsa, baştan sona hepsi Doğu dünyasından ödünç alınmıştır. Küre dünyanın kare dünyaya dönüşmesi, Doğu ile Batı arasındaki sınırları ortadan kaldırmıştır. Doğu ile Batı birbirine karışmamakla birlikte her yerde yan yanadır. Çünkü bir insan yarı Türk, yarı Alman olur, ancak yarı Müslüman, yarı Hristiyan olmaz.

***

İkbal"in "Mevlana ve Hevel" şiirinde dile getirdiği gibi: Gönül yolunda akılla yürünmez. İkbal"den yola çıkılarak söylenirse: Doğu"nun kutsal kültürle yoğrulan dünyasında, Batı"nın seküler kültürle yoğrulan dünyası yol gösterici olmaz. Batı"nın görünen dünyasıyla, Doğu"nun görünmeyen dünyası, anlam kazanmaz. Bu bağlamda, pusulasını yitiren dünyanın pusulası, Batı değil, Doğu"dur. Doğu"suz Batı, yolunu şaşırır.

***

Doğu"suz Batı, pusulasız gemiye, Batı"sız Doğu da, gemisiz pusulaya benzer. Her ikisinin de yalnız başlarına dünya gemisiyle barış limanlarına ulaşmaları mümkün değildir. Dünya barışının güvencesi ya Doğulular ya Batılılar değil, hem Doğulular, hem Batılılardır. Bunun için, Doğu ile Batı"nın birleşmesi değil bir araya gelmesi gerekir. İsteyen Doğulu, isteyen Batılı olur, kimse kimseyi Doğulu ya da Batılı olmaya zorlayamaz.

***

Doğu ve Batı"nın semalarında, kutsal kültürün güneşi parlıyor. Çünkü kutsal kültürün güneşi, dünyanın bir yerinde batarsa, başka bir yerinde doğar. Ancak Doğu"nun güneşi, Batı"nın lambasıyla aranmaz.

*Dünya yeni bir dönüşümün arifesindedir. Yirminci yüzyılda dünyanın Batılılaşması tartışıldı. Yirmibirinci yüzyılda dünyanın Doğululaşması tartışılacak.

***

Küre dünyanın pusulası Batı oldu, kare dünyanın pusulası Doğu olacak.

***

Pusulasız gemi, gemisiz pusula olmaz.

***

Doğu Batı"nın pusulasıdır.

***

"Güneş mumla aranmaz."