Türkçe ilk baskısı 1991 yılında yapılan, 1999’da Yeni Şafak tarafından okurlarına bilabedel dağıtılan İsmail Raci Farukî - Luis Lamia Farukî’nin ‘İslam Kültür Atlası’ (The Cultural Atlas of Islam, New York 1986) yeniden yayınlandı (Çev.: Mustafa Okan Kibaroğlu, Zerrin Kibaroğlu, İnkılab yay., İst., 2014).
Uluslararası İslam Düşünce Enstitüsü’nün kurucularından olan Farukilerin İslam’la tanışmaları, ancak bir Müslümana yakışır ciddiyet ve gayretle sürdürdükleri hayatı şehit olarak tamamladıkları bilinen bir husustur.
Türkçe’de ‘İslam Aydınlatıyor’, ‘Bilginin İslamileştirilmesi’ ve ‘Tevhid’ adlı kitapları da bulunan İsmail Raci Farukî’nin karısı Luis Lamia Farukî ile yaptığı tek çalışma olan ‘İslam Kültür Atlası’, ‘atlas’ adını da hak edecek şekilde Arabistan’ın İslam öncesi dil, din, tarih ve kültürüne ilişkin bilgilerle başlayıp İslam inancının mahiyetinin ve İslam medeniyetinin özünü oluşturan kaynak ve müesseselerin müstakil başlıklar altında incelenmesinden oluşuyor.
Bu çerçevede kitabın dördüncü (son) bölümünün onuncu kısmında önce İslam’ın doğa anlayışını (tabii düzen) temellendiren Farukiler edebi sanatlar, hat sanatı, tezyinat, mekan sanatları ve ses sanatını da bunun üzerine inşa ederek kendilerine kadar bir medeniyet perspektifi içinde ele alınmamış olan sanata da Atlas’ta yer ayırıyorlar.
Farukiler, kitabın emsallerine göre farkını şu cümlelerle belirliyorlar: ‘Burada arz edilen materyaller sonsuz türdeki bilgiler arasından seçilmiştir. Bu seçime yol açan prensip ideale yakındır ya da verilen tarihi bilgilerin İslam medeniyetinin özünü müşahhas örneklerle sunmuş olduğu söylenebilir. Ayrıca her bölüm elindeki malzemeyi İslam medeniyetinin özünü teşkil eden tevhid akidesine bağlamaya, özün bahis konusu tezahürlere nasıl zemin ve şart oluşturduğunu göstermeye çalışır. Fenomenolojik bakış açısından bu öz gerçekten yeterli bir sebep, mecazi anlatım ve kanıtları anlamada başvurulacak bir ilkedir.’
Atlas’ın orijinal basımını görmediğim için görsel malzemenin nasıl kullanıldığını bilmiyorum ama yayıncısının ‘(B)ütün haritaları yeniden çizildi, resimlerin ve hat levhalarının renkli halleri bulunamadığından yakın resimler ve levhalar… okuyucularımızın istifadesine sunuldu’ şeklindeki açıklaması söz konusu malzemelerin seçimi ve yerleştirilmeleri açısından bana pek makul gelmedi.
Dolayısıyla ilk defa 1986 yılında New York’ta basılmış olan esere örneğin Kuran karilerinden Abdurrahman Sadien’in 1988, Yusuf Çuhadar’ın 2013 tarihli fotoğraflarının Atlas’ta yer almasına bir anlam veremediğim gibi, örneğin hattatlardan Ali Toy, Hasan Mesudi, Nur Jarral, Adil es-Sagir’in levhalarına, ‘minyatür’den bir bahis açılmadığı halde Hüsrev-i Şirin, Nimetmane, Muhtaru’l-Hikem, Leyla ile Mecnun’dan birer minyatürün eklenmesine de bir anlam veremedim.
Öte yandan belirttiğim ve benzeri bir çok malzemenin yine metinle uyumlu olmayışından ve hatta bu manada hiç gerekli olmayan bir çok malzemenin Atlas’a tıkıştırılmasından da üzüntü duydum.
Şundan ki, İslam Kültür Atlası bir ‘sehpa kitabı’ değil; ömürlerini ‘bilginin İslamileştirilmesi’ne adamış iki Müslümanın İslam medeniyetine mahsus derin ve detaylı incelemelerinden oluşmuş, muhataplarını layıkıyla bilgilendirmeyi hedef alan bir kitaptır.
Bu tür kitaplarda görsel malzemenin işlevi metni daha iyi açmaktır; diğer bir söyleyişle görsel mazleme sözlü bilginin görsel kanıtı olmak bakımından bir görev üstlenir. Oysa ki mevcut şekliyle Atlas’taki malzeme bolluğu bunun tam aksine sözü kapatmasa bile seyri okumanın önüne alarak kitabı ‘bakılmalık’ bir kitap haline getirmektedir.
Bunlara rağmen ‘İslam Kültür Atlası’nın İslam medeniyetini özü, kaynakları ve müesseseleriyle birlikte anlatmayı hedefleyen bir kitap olarak henüz aşılmadığını ve bir bilgiyi kaydi olması bakımından değil İslami olması bakımından önemseyen iki yazarın ömürlerini harcadıkları bir kitap olduğunu tekrar ileterek mutlaka okunması ve okutulması gerektiğini belirtmeliyim.
Şehit Farukilere rahmet, Atlas’ın yeni basımına emek verenlere esenlik diliyorum.
twitter.com/OmerLekesiz
