Roma generalleri kazandıkları savaşlardan sonra Roma"da zafer turu atarlarken, onların arkasında duran bir kölenin, başlarının üstünde defne dalından bir taç tutararak tekrarladığı birkaç ünlü deyimden en çok bilinenidir, "momento mori!" "Ölümlü, fani olduğunu unutma" demektir.

Hz. Ömer için de buna benzer bir olay rivayet edilir.

Kölelerinden birini kendisine ölümü hergün hatırlatmakla görevlendiren Hz. Ömer, saç ve sakalına akların düşmesinden sonra onu bu görevden azat etmiştir. Çünkü fani olduğunu söyleyen gerçek hatırlatıcılar bedenine yerleşmiş, dışarıdan birinin hatırlatmasına artık gerek kalmamıştır.

Bir serginin haberini iletecektim size ama söz kendisini buradan başlattı; bunun bir nedeni olmalı.

Söz konusu sergi, Borusan Contemporary Perili Köşk"te geçtiğimiz günlerde açılan (ve 16 Şubat"a kadar sürecek olan) Rafael Lozano-Hemmer"a ait "Vicious Circular Breathing" adlı sergidir.

Enstalasyon, klasik / geleneksel sanat sergisi değil. İzleyicinin de katılımını gerektiren, diğer bir söyleyişle asıl işlevi izleyici kendisine katıldığında ortaya çıkan tekno-art işler…

LED ekranlarda ya da nabız atışlarına, ısıya, sese, dokunmaya karşı duyarlılaştırılmış cam, plastik, duvar vb. yüzeylerde yer alan işlerin varlığı elektiğe bağlı. Yani şarteli indirdiğinizde işi de iptal etmiş oluyorsunuz.

Nitekim TRT Türk"te Bünyamin Yılmaz"ın sunumuyla her cumartesi öğle saatlerinde yayınlanan "Gündem Kültür Sanat" adlı programa görüş vermek üzere sergiyi çekmeye gittiğimizde müzenin kapalı olduğu vakte denk geldiği için işlerin büyük bir kısmını göremedik, çünkü nöbetçi teknisyen onları ekranlarına aktaramadı.

Burada fotoğrafını gördüğünüz iş (Büyük Göz), serginin en önemli işlerinden biri. LED ekranda sergilenen bu göz seyirci olarak ileri, geri hareket etiğinizde sizi iki yönde de takip ediyor.

Katalogtaki bilgiye göre bu iş "1. Körfez Savaşı sırasında, yani kameraların yönlendirdiği "akıllı bombaların" ilk defa yaygın olarak kullanıldığı dönemde, George Bataille"ın "The Solar Anus" adlı metninden ilham alınarak yapılmış" ve bununla ABD"inde "Patriot Act" (Vatandaşlık Yasası) kapsamında İç Güvenlik Bakanlığı tarafından kullanılan bilgisayarlı gözetleme tekniklerine dair "yeni ve acı bir bağlam" oluşturulmak istenmiş.

Katalogta dile getirilmeyen, belki de dile getirilmesi sakıncalı bulunduğu için izleyicinin takdirine bırakılan bir üçüncü anlamı daha var bu Büyük Göz"ün:

Şöyle ki, 7/24 dikizleme zorunluluğuyla kanlanmış olan göz, aynı zamanda kendisini kurgulayan zihniyetin çıldırmasına ramak kalmasını da temsil ediyor. Çünkü o göz sürekli korku içinde ve sürekli tedirgin olarak yaşıyor. Diğer bir söyleyişle göz o iktidarın büyük gücünü gösterirken, bu gücün aynı zamanda ne kadar kırılgan ve ne kadar kendi kendisine düşman olduğunu da göstermiş oluyor.

Serginin içeriğini belirtmesi bakımından birkaç iş daha:

-Binlerce parmak izinden oluşan panele kendi parmak izinizi ekleyerek, sonraki yokluğunuzda varlığınızı süreklileştiren bir izle hayata yokken de katılmış oluyorsunuz.

-Kalp atışlarınızla zemindeki (tavana da yansıyan) su (gibi) bir yüzeyi harekete geçiriyorsunuz. Dolayısıyla varlığınızın özü olan su, aynı zamanda varlığınıza ilişkin her edimin de kodlandığı bir levha olarak somutlaşıyor.

-Toplandığı ve dağıldığı bir merkezde, kesekağıtlarına iletilererek ya da oradan çekilerek kabz ve bast haline dönüşen (evrendeki) nefes hareketleri (ki siz de kendi nefesinizi ona ekleyebiliyorsunuz) tahayyülün bedenlenmesi olarak ürkütücü bir yüzle karşınıza çıkıyor.

Sonuç olarak belirttiğim ve belirtemediğim işler toplamının "Vicious Circular Breathing" adı altında değil "momento mori" adı altında toplanması bana daha uygunmuş gibi geldi. Çünkü nefes bir kısır döngüye hapsolmadığı gibi, döngüselliği de ölümle tamamlanmış olmuyor bilakis yeni bir düzeye aktarılıyor.

Dolayısıyla "momento mori" ile hatırlanması gereken asıl şey nefesin kesilme ihtimaliyle fani olmak değil, kesilmiş gibiyken de yaşamaya devam ediyor olmaktır.

Daha açık bir söyleyişle şu deniliyor: Bulunduğun düzeyde fani ama devamındaki bir düzeyde bakisin. O halde senin de içinde yer aldığın şu evrende hiçbir şeyin tesadüfi ve boşuna olduğunu sanma; burada kimi örneklerine tanık olduğun evrensel ve özel nimetlerin o düzeyde hesabını vereceğini unutma!