Ekonomik faktörlerin serbest dolaşımını esas alan küreselleşmeden keskin bir dönüş yaşıyor dünya. Trump beyan ettiği üzere gümrük tariflerini artırmaya başladı. İlk döneminde de yapmıştı bunu. Fakat amacı farklıydı. Doğrusu ilk döneminde gümrük tariflerini bilinen bir amaç için kullanmıştı. Ülkesindeki sektörleri korumayı veya güçlü tutmayı hedefliyordu ki gümrük tarifelerinin amaçlarından birisi tam da budur. Diğer bir amaç ise merkezi hükümete gelir sağlamaktır. Fakat ABD çapı ve iddiasındaki
Ekonomik faktörlerin serbest dolaşımını esas alan küreselleşmeden keskin bir dönüş yaşıyor dünya. Trump beyan ettiği üzere gümrük tariflerini artırmaya başladı. İlk döneminde de yapmıştı bunu. Fakat amacı farklıydı. Doğrusu ilk döneminde gümrük tariflerini bilinen bir amaç için kullanmıştı.
Ülkesindeki sektörleri korumayı veya güçlü tutmayı hedefliyordu ki gümrük tarifelerinin amaçlarından birisi tam da budur. Diğer bir amaç ise merkezi hükümete gelir sağlamaktır.
Fakat ABD çapı ve iddiasındaki bir ülke için bu amaçlar uğruna gümrük tariflerine başvurulabilir mi? Bu hakikatli bir sorudur. Çin’in rekabet gücüne rağmen ülkelerin gelişmişlik seviyelerine göre gümrük vergisinin amacına dair bir tasnif yapmak için sorulabilir. Hem böyle bir tasnifi yapmak için insanlık tarihin doğru zamanında.
Yani jeoekonominin henüz başlarında.
Az gelişmiş ülkeler
için gümrük tarifelerinin birincil amacı
gelir elde etmektir.
Bu ülkelerin yerli milli bir sermaye çevresi de yoktur. Varsa da ikincil olarak bunları koruma kaygısı güderler. Aynı zamanda çoğu az gelişmiş ekonomide gümrük tarifeleri maalesef
yolsuzluğun
finansmanı aracı olduğundan yurtiçi üretimi güçlendirmeyi düşünmek buralarda aşırı naiflik olur.
Gelişen ekonomiler
içinse gümrük tarifeleri daha önemlidir. Birincil amacı
yerli-milli sermayeyi
yani yurtiçi üreticiyi korumaktır. Gelir getirici olması da göz ardı edilmez çünkü kalkınmanın finansmanında rol oynar.
Gelişmiş ekonomiler
ise gümrük tariflerini yakınlaşma ve
işbirliğini
geliştirme amacıyla liberal ölçülerde kullanılır(dı). Bunun üç nedeni var(dı);
Endüstrileri mutlak üstündü,
Ürettikleri yüksek katma değerli ürünleri hacimli satmak için taviz verip karşılığında taviz almaya mecburlardı
Düşük katma değerli ürünleri hanehalkına ucuza sunmayı refahın bir parçası görürlerdi.
(Gelişmiş ülkeler için Trump’ın yeni dönemiyle yeni saikler tanımlamam gerekeceğinden bu kısımda di’li geçmiş zaman kullandığımı belirtmek isterim.)
Bu tasnife göre Trump’ın ilk döneminde, gelir kısmına çok tamah edilmese de, gümrük tarifelerini gelişen ekonomi saikleriyle kullanması ABD için bir düşüklük sanılabilir. Ama öyle değildi. ABD dış ticaret teorilerini de farklılaştıran bir ekonomidir. Düşük katma değerli görülen ürünler ihraç eden bir gelişmiş ekonomidir. Aslında önemli bir tarım ekonomisi olduğundan…
Fakat bugün Trump’ın gümrük tarifelerini kullanım amacını başkalaştırdığını tespit etmek durumundayım. Bu nedenle de yeni bir amaç tasnifine ihtiyaç var. Belki diğer gelişmiş ülkeler Trump’ı takip etmeyecek ve ABD özelinde dördüncü katman bir amaç seti belirlemiş olacağım. Bunu şimdilik bilmiyoruz. Gene de bu yeni amaçlardan bir kısmı sirayet edebilme potansiyeli taşır.
Belki şimdi gümrük tariflerinin amacına dair yazacağım bu yeni maddeler, bazılarınca gümrük tariflerinin amacından saptırılması olarak görülecektir. Ancak jeoekonominin kabulleri içinde bu yeni amaçlar hakikaten amaçtır.
Yeni döneminde Trump’ın gümrük tariflerinin amaçları şöyle;
Yerli ve milli teknolojiyi ve üreticiyi korumak
İlave doğrudan yatırım çekmek
Ülke borcunun finansmanını sağlamak
Ülke halkına kaynak oluşturmak
Coğrafi genişleme sağlamak
Komşuluğun sağladığı avantajları geri almak
Bunlar standartlaştırılabilecek olanlar. Trump’ın bir de kısmen veya tamamen standartlaştırılamayacak amaçları var.
Amerikan hegemonyasını sarsacak BRICS gibi oluşumları zayıflatmak
Amerikan hegemonyasını sürdürmek için ülke bazlı cezalandırmak
Amerikan dolarını yaşatmak
Rakipleri öfkelendirmek ve hataya zorlamak
Rakipleri baskılanmış göstererek diğer ülkeleri sindirmek
Gümrük tariflerinin besleyeceği
yankifobinin
nimetlerinden yararlanmak.
Bakalım tepkiler nasıl gelecek. İlk etapta gümrük tariflerine maruz kalanlardan Kanada hiddetlendi. Meksika, Çin profillerini düşük mü tutar, Kanada gibi mi tavır alır yakında anlaşılır.
Eğer karşılık verirlerse iş iktisatçıların mutabık olduğu gibi ABD için “tek defalık” bir enflasyonist etki yapmaz. Sarmala dönüşür.
Bunun da FED politikalarına sıkılaştırıcı etkisi olur. Sıkılaşan FED’e Trump’ın tepki gösterir. Bu tepki ABD ekonomi yönetiminde piyasaları tedirgin edecek türden gerilim çıkarır. Bu gerilimin piyasalara olumsuz etkisi falan derken tüm dünya bir ekonomik sarsıntıya sürüklenebilir.
Hele Trump mal ve hizmetleri geçip sermayenin serbest dolaşımına da mâni olacak kararlar alırsa…
DeepSeek siyah kuğu gibi çıktı zaten.
Son notlarım Türkiye’ye dair. Trump Avrupa’yı gümrük silahının hedefine koydu. Türkiye’nin Gümrük Birliği Anlaşmasından kaynaklı sorunları böylece çözecek gibi duruyor. Gümrük Birliğindeki temel sorun ABD’nin üçüncü taraflarla ticarete dair sağladığı avantajların dışında kalınmasıydı. Trump’ın AB’ye yükleyeceği gümrüklerle AB ve Türkiye büyük ölçüde eşitlenmiş olacak. Sorun bitecek.
Genel anlamda da bir yorum vermek isterim. Malların serbest dolaşımının engellenmesi eğilimi küresel ölçekte artarsa halihazırdaki şartlarda Türkiye’nin ihracatına olumsuz etki yapmayacağı olumlu etki dahi yapabilir. Diğer taraftan Türk ekonomisi için yabancı sermaye bugünün şartlarında sistematik önemde değil.
Böyle bakınca sanki küresel bir kriz ihtimali Türkiye’yi
teğet geçer
gibi duruyor. Zorlarsam Türkiye böyle bir ihtimalden güçlenerek çıkar da diyebilirim. Hatta yatırımcı volatilitenin en derin olduğu piyasalara sürüklenirken Türkiye istikrar sunabilirse kendi denklemini tümden değiştirebilir. Gerçekten böyle bir ihtimal Türkiye’nin şartlarında mevcut, bu ihtimali edinmek düşüncesi varsa…
#Trump
#ABD
#ekonomi
#Yusuf Dinç
