Türkiye'nin vize serbestisi karşılığında kabul ettiği anlaşmada amaç yasa dışı göçün önüne geçmek ve Avrupa'ya mülteci akışını yasal yollarla sınırlandırmaktı. Bu anlaşma ile Türkiye topraklarından AB'ye yapılan düzensiz göç hareketlerini daha iyi bir şekilde yönetilmesi hedeflenmektedir.
AB Komisyonu, 1 Haziran 2016 itibariyle Türkiye ile AB arasında imzalanan Geri Kabul Anlaşması'nın tüm hükümlerinin yürürlüğe girdiğini açıklamıştı.
Geri Kabul Anlaşması'nın eksiksiz ve etkin bir şekilde uygulanmasının aynı zamanda Türkiye ile vize serbestisi uygulaması masada yer alıyordu. Yapılan müzakerelere göre, geri kabul anlaşmasına karşılık; Türkiye vatandaşlarının vizesiz olarak Avrupa ülkelerine girilmesi söz konusuydu.
Geri kabullerin başlamasının ardından Avrupa Parlamentosu'nda, Türkiye ile Vize Muafiyeti Anlaşması'nın onayı için oylama yapılacak. Salt çoğunluk aranacak. Avrupa Konseyi de bir oylama yaparak üçte iki çoğunluk arayacak. İki oylama da lehte olursa, vize muafiyeti başlayacak.
Rakamlarla 2012
Dışişleri Bakanlığı verilerine göre, Türkiye'de 2012 yılında yakalanan yasadışı göçmen sayısı 42.690. AB Bakanlığı'nın verilerine göre birkaç yıl öncesinde Türkiye üzerinden AB ülkelerine giden yasadışı göçmen sayısı yılda 75 binin üzerindeydi. Bugüne kadar alınan önlemler, sayıyı 2012 yılında 37 bin kişiye düşürdü.
Ayrıca ülkeler arasında ikili geri kabul anlaşması bulunuyor. Bu anlaşmaya göre, Mesela Kırgızistan'dan Türkiye'ye yasadışı yollarla göç edenleri, Türkiye iade etmek istediğinde Kırgızistan bunu kabul etmek zorunda. AB şimdiye kadar 18 ülke ile geri kabul anlaşması imzalamış, bu anlaşmaların 15'i yürürlüğe girmiştir.
Anlaşma uygulanmaya başladıktan, yani geri kabuller başladıktan sonra, altı aylık pilot uygulama olacak. Ancak vize muafiyeti anlaşılan sürede sağlanamazsa Türkiye'nin bu altı ay içerisinde geri kabul anlaşmasını fesih hakkı olacak. Ancak tek başına bir ülkenin veto hakkı bulunmayacak.
Kaçak yollarla gitmişlerse, onlar için de aynı süreç Haziran 2016'da başlayacak. Ancak 'iltica başvurusunda bulunan kişilerin haklarına ve usul güvencelerine halel gelmeyeceği anlaşmada belirtiliyor. Türkiye üzerinden AB topraklarına kaçak yollarla geçiş yapmayanlar ya da iltica başvurusunda bulunan Suriyeliler, iltica başvurusu yapmış diğer ülke vatandaşları gibi anlaşmadan etkilenmeyecek.
İngiltere ve İrlanda anlaşmanın dışında
Türkiye vatandaşları AB'den ayrılan İngiltere ve İrlanda bu sürecin dışında kalacak. Bugünkü mevcut uygulamada da AB ülkeleri için gerekli olan Schengen vizesi bu iki ülkeye girmek için geçerli değil.
Anlaşmadaki son durum
Geri Kabul Anlaşmasına karşılık, Türk vatandaşları Avrupa ülkelerine vizesiz seyahat edebilecekti. AB Türkiye'ye bu kapsamda 72 kriterlik şart maddeleri sunuldu.
Türkiye, kısa sürede AB Komisyonu tarafından belirlenen 72 kriterden 65'ini yerine getirdi. Fakat AB, Türkiye'nin PKK'nın eş zamanlı saldırıları ve hendek terörüne karşı yürüttüğü mücadeleye tepki göstermeye kalkıştı. Bu kapsamda
başlıklı kriterin Türkiye tarafından karşılanmadığı iddia edildi.
Bugün gelinen noktada vize serbetisi girişimlerinin AB tarafından tamamen ortadan kaldırıldığı net bir şekilde görünüyor. Buna karşın Geri Kabul Anlaşması ise uygulanmaya devam ediyor.
Geri kabuller sürerken Avrupa Birliği'nin Türkiye'ye yönelik sergilediği bu tutum, anlaşmanın varlığının tartışılmasına neden oldu. Bu kapsamda Türkiye'nin anlaşmayı tek taraflı ya da karşılıklı olarak fesih hakkını kullanması bekleniyor.
