Diyarbakır'da, Roma İmparatorluğu döneminde "askeri yerleşim" olarak kullanılan, arkeolojik kazılarla geçmişe ışık tutan 3 bin yıllık Zerzevan Kalesi'nin gelecek kuşaklara aktarılması için kapsamlı restorasyon çalışması başlatıldı.
Çınar ilçesine 13 kilometre uzaklıktaki Demirölçek Mahallesi yakınlarında, 124 metre yükseklikte kayalık tepede bulunan ve askeri yerleşimde dünyada bulunan son Mithras tapınağının ortaya çıkarıldığı kale, yaz kış, yılın 12 ayı devam eden bilimsel kazılarla tarihe ışık tutuyor.
2020 yılında UNESCO Dünya Miras Geçici Listesi'ne dahil edilen, kentin önemli turizm değerlerinden olan kale, yerli ve yabancı turistlerden de büyük ilgi görüyor.
Kültür ve Turizm Bakanlığı, Valilik, Çınar Kaymakamlığı, Diyarbakır Müzesi Müdürlüğü ve Dicle Üniversitesinin katkılarıyla 2014 yılında başlatılan kazılarda bugüne kadar 1000 dönüm alanda 15 metre yüksekliğinde ve 1200 metre uzunluğunda sur kalıntısı, 21 metre yüksekliğinde gözetleme ve savunma kulesi, kilise, yönetim binası, konutlar, tahıl ve silah depoları, kaya mezarları, su kanalları ile 63 su sarnıcı, yer altı kilisesi, 400 kişinin sığacağı yer altı sığınağı, konutlar ve gizli geçitler, milattan sonra 4. yüzyılda Hristiyanlığın benimsenmesiyle önemini kaybeden, dönemin Mithras dinine ait yer altı tapınağı ve Mithras Tapınağı'na gizli dini tören ve ayinler için gelen davetlilerin konakladığı alan ile birçok eser gün ışığına çıkarıldı.
Tarihi kale restore ediliyor
Zerzevan Kalesi'nde bir yandan arkeolojik kazı sürerken diğer yandan kapsamlı restorasyon çalışması başlatıldı.
Tarihi kaledeki büyük kilise ve güney kulede 37 kişilik ekiple yürütülen çalışmada, yapıların korunması için capping (üst örtüsünü yitirmiş yapı duvarlarının üzerine uygulanan koruma katmanı), güçlendirme ve enjeksiyon (tarihi yapının orijinal dokusunu bozmadan güçlendirme ve çatlak onarımı sağlayan hassas çözümlerden) uygulaması gerçekleştiriliyor.
Kazı Heyeti Başkanı Prof. Dr. Aytaç Coşkun, Zerzevan Kalesi'nde 11 yıl önce başlatılan kazıların devam ettiğini söyledi.
Bu yıl, tamamlanan restorasyon projelerini uygulamaya geçirdiklerini ifade eden Coşkun, kaledeki güney kule ve kilisede restorasyona başlandığını belirtti.
"Mevcut yapıların korunması açısından oldukça önemli"
Coşkun, tarihi kaledeki bu çalışmaların Kültür ve Turizm Bakanlığının "Geleceğe Miras Projesi" kapsamında yürütüldüğünü kaydetti.
Kaledeki mevcut yapıların gelecek kuşaklara aktarılması açısından restorasyonun önemine işaret eden Coşkun, çalışmaların şu an iki yerde sürdüğünü söyledi.
Bu yılın sonundan itibaren diğer yapılarda da restorasyon çalışmalarının başlayacağını anlatan Coşkun, "Kalede 70 kişilik ekip çalışıyor. Kazı çalışmasıyla restorasyon artık bir arada yürütülecek. Mevcut yapıların korunması açısından restorasyon oldukça önemli. Geniş kapsamlı yapılan ve devam eden restorasyon çalışması, hem yapıların korunarak gelecek kuşaklara aktarılması hem de ziyaretçiler için görsel sunum açısından büyük bir önem arz etmekte" dedi.
UNESCO Dünya Mirasına girme hedefi
Coşkun, 45 dereceye ulaşan sıcaklığa rağmen tarihi kalede çalışmaların devam ettiğini belirterek, yılın 12 ayı kazıların kesintisiz sürdüğünü söyledi.
Kalenin bölgenin en çok ziyaret edilen destinasyonlarından birisi olduğunu belirten Coşkun, "Her yıl ortalama 400 bin kişi ziyaret ediyor. Bu yıl şu ana kadar 200 bin kişiyi geçtik. Yıl sonunda 500 bin kişinin kaleyi ziyaret edeceğini düşünüyoruz. Restorasyon, kazı ve çevre düzenleme çalışmasıyla gelecek yıl ziyaretçi sayısının 1 milyonu geçmesi bekleniyor" ifadelerini kullandı.
Prof. Dr. Coşkun, Zerzevan Kalesi ve Mithras Kutsal Alanı'nın, UNESCO Dünya Mirası Geçici Listesinde yer aldığını anımsatarak, 2026'da UNESCO Dünya Miras Listesi'nde yer almayı hedeflediklerini sözlerine ekledi.
Zerzevan Kalesi
Askeri yerleşim antik yol güzergahında, 124 metre yükseklikte kayalık tepede bulunan Zerzevan Kalesi, Amida ile Dara arasında stratejik bir noktada yer alıyor.
Yerleşim konumu itibarıyla bütün vadiye hakim, antik ticaret yolu üzerinde geniş bir alanı kontrol altında tutan, Roma sınır garnizonu olan kale, Romalılar ve Sasaniler arasında büyük mücadelelere sahne oldu.
Zerzevan Kalesi'nin tarihi, Asur dönemine (MÖ 882-611) kadar gidiyor. Kalede Roma döneminde MS 3. yüzyılda asıl askeri yerleşim inşa edildi ve 639 yılına İslam ordularının fethine kadar kesintisiz kullanıldı.
Yerleşimin surları ve yapıları Anastasios (MS 491-518) ve Justinianos (MS 527-565) dönemlerinde onarılarak, bazıları ise yeniden inşa edilerek mevcut haline getirildi.
