Yabancıların Türkiye’de yasal olarak çalışabilmek için yetkili mercilerden almaları gereken izne çalışma izni denir. Bu izin türü ile ilgili merak edilen bazı soruları cevaplandıracağız. Bunu yaparken hem kanuni düzenlemeleri hem de uygulamadaki işleyişi göz önünde bulunduracağız.
Öncelikle şunu belirtelim ki çalışma izni ile ilgili temel meseleler 4817 sayılı Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanun düzenlemelerinde yer alır. Ayrıca bu kanunun uygulama yönetmeliği de önemlidir.
Çalışma izni ile ilgili sorulara sağlıklı cevap verebilmek için hem bu kanun ve yönetmeliğe hem de uygulamadaki işleyişe bütüncül olarak bakmak gerekir.
Esasen oturma izninde olduğu gibi bir sistematik yarımı çalışma izninde görmüyoruz. Ancak Kanun ve Yönetmelik düzenlemelerinde bazı çalışma izni türleri yer almıştır. Bunları şu şekilde sıralayabiliriz:
Bağımsız ve bağımlı çalışma izni
İstisnai durumlarda verilen çalışma izni
Geçici korumadan yararlanan yabancılara verilen çalışma izni
İş piyasası ve istihdama ilişkin durum ve gelişmeler göz önünde bulundurularak, yabancı kişiye iş sözleşmesi ve işin zamanına bağlı olarak, belirli bir işyeri veya işletme ve belirli bir meslek için 1 yılı geçmeyecek şekilde verilen çalışma iznine süreli çalışma izni denir.
1 yıllık süre geçtikten sonra, aynı işyeri veya işletme ve aynı mesleki faaliyeti sürdürme izninin süresi 3 yıla kadar uzatılabilir. 3 yıllık süreden sonra da gene aynı şartlar altında 6 yıllık uzatma söz konusu olabilir.
Söz konusu yabancını eşi ve bakmakla yükümlü olduğu çocuklarına da, 5 yıldan az olmayacak şekilde yasal şekilde ve kesintisiz olarak ikamet etmiş olmaları halinde, talep üzerine süreli çalışma izni verilebilir. Elbette ki Türkiye'nin taraf olduğu ikili anlaşmalarla bu hükümler farklılaşabilir.
Uzun dönem ikamet izni olan veya Türkiye’de kesintisiz en az 8 sene oturma izni ile ikamet etmiş olan yahut en az 8 yıl yasal çalışması olan yabancılar ile eğitim ve mesleki düzeyi, bilim ve teknolojiye katkısı, Türkiye’deki yatırımının ve faaliyetlerinin ekonomiye ve istihdama önemli faydası olan yabancılara verilen çalışma izni türüdür. Süresiz çalışma izni alan yabancılar, uzun dönem ikamet izninin yabancılara tanıdığı tüm imkanlardan yararlanır.
Adı üzerinde yabancının bağımsız kendi işini yapacağı zaman alabileceği çalışma izni türüdür. Yabancıların, Türkiye’de 5 seneden az olmayacak şekilde kanuni ve kesintisiz olarak ikamet etmesi halinde, çalışmalarının, ekonomik kalkınma açısından katma değer oluşturması ve istihdama ilişkin olumlu sonuç doğuracak olması şartıyla verilebilir.
Bazı yabancılara, kanunda yazan şartları tam olarak sağlamasalar dahi istisnai olarak çalışma izni verilebileceği düzenlenmiştir. Bunların tamamının detayına burada girmemiz mümkün değil ancak bunları şu şekilde sıralayabiliriz:
Yerleşmiş sayılan yabancılar
Yerleşmiş sayılan yabancıların çocukları
Türk vatandaşlığını belirli şekilde kaybedenler
Ergin olmadan Türkiye’ye gelerek eğitim hayatını Türkiye’de tamamlayan yabancılar
2510 sayılı İskan Yasası kapsamına giren yabancılar
Avrupa Birliğine üye ülkelerin vatandaşları ile gene bu kişilerin eş ve çocukları
Büyükelçilik, konsolosluk ve uluslararası kuruluşların Türkiye’de bulunan şube-temsilciliklerinde görev alan ve bu görevlilerin eş - çocukları
Bilimsel, kültürel, sportif vb. işler için kısa süreli olarak gelen yabancılar
Kilit personel niteliğindeki yabancılar
Elbette ki bu saydığımız kişiler herhangi bir şart sağlamadan çalışma izni alacak diye bir şey yok. Ancak bunların çalışma izni alımında istisnai olarak bazı ayrıcalıklar söz konusudur.
Hukuken geçici koruma sağlanmış yabancıların çalışma izinleri bu konuya ilişkin ayrı bir yönetmelikte düzenlenmiştir. Bu yabancılar, geçici koruma kayıt tarihini takip eden 6 aylık sürenin sonrasında çalışma izni almak için başvuru yapabilir.
Bu yabancılar için alınacak çalışma izni onları çalıştıracak işveren tarafından e-Devlet sistemi üzerinden yapılır. Bağımsız çalışma iznine başvurma hakkı olan ve aynı zamanda geçici korumadan yararlanan yabancılar kendi adına kendisi başvuru yapar.
Geçici korumadan yararlanan yabancılar mevsimlik tarım veya hayvancılık işlerinde çalışacak ise çalışma izni muafiyeti söz konusu olur. Ancak bu muafiyet için de aynı bir başvuru süreci vardır.
Çalışma izni başvurusunda bulunabilmek için bir takım asgari şartlar vardır. Bu şartların sağlanmaması halinde başvuru reddedilir. Bu şartlar sağlansa bile nihayetinde ilgili yabancı Türk Kamu düzenine muarız olarak görülüp başvuru reddedilebilir. Bu nedenle aşağıda saydığımız şartları sağladıktan sonra başvuru süreci özenle takip edilmelidir. Çalışma izni şartları şu şekildedir:
Çalışma izni talep eden yabancı kişi eğer şirket ortağı ise bahsettiğimiz 5 kişilik Türk vatandaşı istihdam koşulu, bir yıllık çalışma izninin geriye doğru son 6 ayı için gerekli olur.
İşyerinin ödenmiş sermayesinin en az 100 bin TL yahut brüt satışlarının en az 800 bin TL veya geriye doğru son 1 yıl toplam ihracat tutarının en az 250 bin Amerikan Doları olması şarttır.
Dernek - vakıflarda çalışacak yabancılarda, yabancı devlet havayolu firmalarının Türkiye temsilciliklerinde, eğitim ev hizmetleri sektöründe çalışacaklar için bu bahsettiğimiz şartlar daha esnek uygulanır.
Çalışma izni isteyen yabancı şirket ortağı ise, sermaye payı en az yüzde 20 olmalı ve bu miktar 40 bin TL’den az olmamalıdır.
Yabancı kişiye ödenecek ücrete ilişkin asgari kurallar şunlardır;
Birim veya şube müdürleri ile mühendis ve mimarlar için asgari ücretin en az 4 katı kadar,
Uzmanlık gerektiren işlerde çalışacaklar, öğretmenler, psikologlar, fizyoterapist, müzisyen ve sahne sanatçısı olarak çalışacak kişiler için asgari ücretin en az 3 katı kadar,
Ev hizmetlerinde çalıştırılacak yabancılar için en az 1 asgari ücret miktarı kadar,
Bu saydıklarımız haricinde mesleklerde çalışacak yabancılar için asgari ücretin en az 1,5 katı tutarında olması gerekmektedir.
Turizm-animasyon işleri firmalarında akrobat vb. adlar altında çalışacak yabancılar ile masör, masöz, SPA terapisti vb. işlerde çalışacak yabancılar için asgari ücretin en az 2 katı kadar.
Çalışma izni, yabancının yurtdışında veya yurtiçinde olmasına bağlı olarak farklı mercilere başvuru yoluyla alınır. Yetkili merciye başvurmadan önce gerekli şartların sağlanıp sağlanmadığı ve evrakların hazır olup olmadığı kontrol edilmelidir.
Hiçbir hazırlık yapılmadan gelişigüzel başvuru yapılırsa gereksiz yere parasal ve zamansal kayıp oluşacaktır. Bu nedenle sürecin dikkatle takibi önemlidir. Bu noktada yabancı kişi için yapılacak en doğru şey hukuk desteği almaktır.
Çalışma izni alınacağı zaman yabancı kişi Türkiye dışındaysa çalışma izni için Türkiye Cumhuriyeti konsolosluklarına başvuru yapacaktır. Eğer halihazırda yasal olarak Türkiye’de bulunuyor ve çalışma izni alacaksa bu sefer Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığına başvuru yapılacaktır. Çalışma izni vermeye yetkili merciler bunlardır.
Çalışma izni için gereken belgeler aslında ilgili yabancının hukuki durumuna ve çalışacağı sektöre göre değişir. Aşağıda saydığımız belgelerin tamamı her başvuruda gerekmez. Ancak sektörlere göre de bir ayrım yapmak gerekirse şu belgeler gerekebilir:
Yabancının pasaport sureti
Türkçe tercümesi yeminli mütercim yahut resmi merciler tarafından tasdik edilmiş Diploma veya Geçici Mezuniyet Belgesinin 1 sureti (gerekli hallerde)
İlgili kuruluşun en son sermaye ve ortaklık bilgilerinin yer aldığı Türkiye Ticaret Sicil Gazetesi
Son 1 yıla ait, vergi dairesi veya yeminli mali müşavir tarafından tasdik edilmiş bilanço ve kar-zarar tablosu
Eksik belgelerle başvuru yapılırsa kişiye bu eksikliği gidermesi için 30 günlük süre tanınır.
Çalışma izni başvuruları gerekli şartlar sağlandıktan ve belgeler hazırlandıktan sonra kural olarak konsolosluğa veya bakanlığa başvuru ile yapılır. Belirtmemiz gerekir ki bahsettiğimiz bu işlemleri online olarak yapmak da mümkündür. Konsolosluğa yapılan başvurular Bakanlığa iletilir ve her halükarda kararı verecek olan mercii Çalışma ve Sosyal Güvenlik bakanlığıdır.
Çalışma izni sorgulama işlemi Bakanlığın online sistemi üzerinden yapılabilir. Burada kişi işlemlerinin ne aşamada olduğunu görebilir. Belirtmemiz gerekir ki zaten hukuki zeminde doğru bir şekilde yapılan başvurular hızlı bir şekilde sonuçlandırılmaktadır.
Usulüne uygun olarak yapılan başvuruların 30 gün içerisinde sonuçlandırılacağı kuralı doğrudan Kanunda yer alır. Bu nedenle ilgili süreç 30 günü geçemez. Ancak başvuruda bir eksiklik olması durumunda bu süre uzayacaktır. O kadar ki bazı önemli hatalar süreci içinden çıkılmaz bir hale sokabilir. Bu nedenle sürecin hukuki yardım alarak takip edilmesi önemlidir.
Çalışma izni başvurusu şu hallerde red ile sonuçlanır:
Başvuruya konu işin Türkiye’de, 4 haftalık süre içerisinde aynı nitelikte başkası tarafından yapılabilecek olması böyle bir kişinin ortaya çıkması,
İçişleri Bakanlığının ilgili yabancıya çalışma izni verilmesi konusunda olumsuz kanaatte bulunması
Yabancının çalışmasının millî güvenlik, kamu düzeni ve yararı, genel ahlâkın genel sağlığın korunması bakımından tehdit içermesi
Yabancıların çalışma izni ile bile çalışamayacağı bazı işler vardır. Bunları şu şekilde sıralayabiliriz:
Hukuki işlerle ilgilenen avukatlık ve noterlik mesleği
Özel güvenlik görevlisi
Karasu sınırları içerisinde; balık, istiridye, midye, sünger, inci, mercan ihrac etme işleri, dalgıçlık, arayıcılık, kılavuzluk, kaptanlık, çarkçılık, katiplik, tayfalık vb. gibi deniz sektörü işleri
Gümrük müşavirliği
Turist rehberliği
Yabancıların bu işlerden birini yapmak istemesi durumunda Türk vatandaşı olması gerekir.
Karşılıklılık ilkesi etrafında Bakanlık yabancıların çalışma izinlerini, iş piyasası ve çalışma hayatındaki gelişmeler ve istihdamla ilgili konjonktürün gerektirdiği hallerde sınırlandırılabilir.
Bu sınırlama; belirli bir süre için yapılabilir ve Şu kriterlere göre sınırlama yapılabilir: tarım, sanayi veya hizmet sektörleri, belirli bir meslek, işkolu veya mülkî ve coğrafi alan itibariyle sınırlama söz konusu olabilir.
Eğer yabancı bu sınırlandırmaya rağmen farklı bir alanda çalışırsa çalışma izni iptal edilir. Bununla birlikte eğer yukarıda saydığımız çalışma izninin red hallerinden biri söz konusu olmuşsa gene çalışma izni iptal edilir.
Son olarak yabancının veya işverenin çalışma izni dilekçesinde veya buna ek evraklarda eksik yahut yanlış bilgi vermiş olması tespit edilirse gene iptal edilir. Ayrıca uzun dönem ikamet izninin iptalini gerektiren hallerde süresiz çalışma izni de iptal edilir.
Çalışma izni, geçerlilik süresi bittiği zaman doğal olarak sona erecek yani geçerliliğini yitirecektir. Bunun haricinde şu hallerin de çalışma izni geçerliliğini sona erdirdiğini söyleyebiliriz:
Yabancının pasaportunun veya pasaport yerine geçen belgesinin süresinin dolmasına rağmen geçerlilik süresinin uzatılmaması
Yabancının 6 ayı geçecek şekilde yurtdışında bulunması (zorunlu mücbir nedenler hariçtir)
Uzatma başvuruları gene doğrudan Bakanlığa yapılacaktır. Şuan için bu başvuruların online sistem üzerinden yapılması da mümkündür. Uzatma için halihazırdaki çalışma izni süresinin dolmasından önceki iki aylık süre içerisinde bu işlemlerin yapılması gerekir.
Çalışma izninin uzatılmasında da yukarıda bahsettiğimiz koşul ve prosedür geçerlidir. Uzatma başvurusunu yabancı, işvereni veya bunların vekil avukatları yapabilir. Yeni verilen çalışma izninin süresi öncekinin dolmasından itibaren başlar.
Uzatma başvurusunda niteliğine uygun düştüğü ölçüde ilk defa çalışma izni başvurusu yapılırken ki belgeler istenir. Eksik belge olması durumunda veya kasıtlı olarak hatalı belge verilmesi durumunda da aynı sonuçlar doğar.
Türkiye’de çalışma izni aynı zamanda oturma izni yerine de geçer. Dolayısıyla bir yabancının çalışma izni aldıktan sonra üstüne bir de oturma izni alması gerekmez.
Çalışma izni olmayan yabancı, gerekli ön şartları sağladıktan sonra eksiksiz bir başvuru yapmalıdır. Çalışma izni olmadığı halde çalışan yabancı deport edilir. Bu çok ciddi bir yaptırımdır. Dolayısıyla çalışma izni olmayan yabancının bu izni alması gerekir. Burada yapılacak en sağlıklı şey deneyimli avukatlarla birlikte çalışmak olacaktır.
Yukarıda bahsettiğimiz prosedürün yerine getirilmesi sırasında bir takım harç ve masraflar söz konusu olur. Çalışma izni 2020 masrafları genel olarak şunlardır:
Sürekli ve bağımsız çalışma izni için ödenmesi gereken harç miktarı yaklaşık 9332 TL civarındadır.
Çalışma izin kartı ücreti çalışma izni türlerinde aynıdır. Burada 110 TL’lik bir ödeme yapılır.
Çalışma izni tek başına vatandaşlık imkanı tanımaz. Ancak Türk Vatandaşlık Kanunu düzenlemelerinde sonradan vatandaşlık kazanma yöntemi olarak yetkili makam kararı ile vatandaşlığa alınma imkanı vardır.
Yabancının belirli hallerde Türk vatandaşlığına alınması mümkün olabilir. Bu hallerin önemli bazıları çalışma izniverilmesini gerektiren nedenlerle aynıdır. Dolayısıyla somut olayın şartlarına göre bu şartları taşıyan kişi Türk vatandaşlığını alabilir. Yani dolaylı bir imkan söz konusudur.
Çalışma izni olmadan çalışmanın en önemli yaptırımı yabancının deport edilmesidir. Deport, yabancının sınırdışı edilmesi demektir. Deport kararına karşı itiraz ve başkaca hukuki imkanlar mevcuttur.
Bunun haricinde çalışma izni olmayan yabancıyı çalıştırma cezası kanunda yer alır. Bu cezalar kanun değişikliği olmadığı sürece yıldan yıla farketmez. Bunlar şu şekildedir:
Bağımlı çalışan yabancıya
500 TL
Bir kat artırılarak verilir
Bağımsız çalışan yabancıya
2 bin TL + işyeri kapatılır
İşyeri kapatma + bir kat artırılmış ceza
Yabancıyı çalıştıran işveren veya vekiline
Her yabancı için 5 bin TL + yabancı ve ailesinin ülkeden gidiş masrafları
Bir kat artırılarak verilir
Çalışma izni ile ilgili bilinmesi gereken tüm önemli detaylara değinmeye çalıştık. Ancak bunlar tamamen temel asgari kurallardır. Yani ilgili yabancının olayı daha karmaşık bir vaziyette olabilir.
Tüm bu sürecin sağlıklı bir şekilde ilerleyebilmesi için mevzuata bütüncül bir şekilde bakabilmek gerekir. Süreç içerisinde hatalı yahut ihmali işlemler yapılırsa telafisi güç zararlar doğabilir. Bu nedenle yapılması gereken en doğru şey bu konuda deneyimli avukatlarla irtibata geçerek hukuki yardım almak olacaktır.
