TBMM Başkanı Şentop: Vesayetçi sistem Parlamenter Sistem içerisinde kolay işliyor

Mustafa Şentop

TBMM Başkanı Mustafa Şentop, Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi (AYBÜ) 2021-2022 Akademik Yılı Açılış Programına katıldı.

Konuşması sırasında "hükümet sistemi" hakkındaki tartışmalara değinen Şentop, "Hükümet sistemi tartışmaları, birkaç gün içerisinde düşünülmüş ya da talep edilip hazırlanmış bir değişiklik değil. Bizim 2012’de Meclis’teki uzlaşma komisyonuna sunduğumuz metin başkanlık sistemi üzerineydi. O metin yüzde 95 itibarıyla 16 Nisan 2017 referandumunda kabul edilen metindir." diye konuştu.

"VESAYETÇİ SİSTEM PARLAMENTER SİSTEM İÇERİSİNDE KOLAY İŞLİYOR"

1970’te Milli Nizam Partisi’nin parti programında başkanlık sisteminin olduğunu vurgulayan TBMM Başkanı, sözlerini şöyle sürdürdü:

"1960’lı yılların ikinci yarısından itibaren bu tartışmalar var. Bu tartışmaların bir sebebi var. Niye?

Türkiye’de bizim vesayetçi sistem dediğimiz sistem, parlamenter sistem içerisinde kolay işliyor.

Nasıl? 12 Mart’ta bir muhtıra veriliyor. Bu muhtıra ile hükümet istifa ediyor. Ama Meclis kapatılmıyor. Bir hükümet kuruluyor. Meclis içerisinden bir milletvekiline görev veriliyor. O milletvekili hükümet kuruyor. Teknokrat hükümeti. Bazı bakanlar meclis dışından. Bu hükümet güvenoyu alıyor Meclis içerisinden. Nasıl alıyor? Hükümet Meclis içerisinden çıktığı için Parlamento içi dengelere bağlı oluyor. Kurulması da düşürülmesi de. Dolayısıyla Parlamento içerisindeki dengeleri değiştirdiğinizde hükümet düşürüp hükümet kurdurabiliyorsunuz. Daha yakın bir zaman olan 28 Şubat’ta aynı şeyi yaşadık. Sayısal çoğunluğu olmadığı düşünülen bir hükümet zaman içerisinde kurulabildi. Milletvekilleri istifa ettirildi. Başka bir parti kuruldu o istifa eden milletvekilleriyle. Meclis-Parlamento aritmetiği değişti ve hiç tahmin edilmeyen bir hükümet çıkabildi meclisten. Yani uzaktan kumanda ile hükümet kurdurabilmek, hükümet düşürebilmek mümkün."

"BUGÜN BUNUN BİR SİYASİ TARTIŞMA OLDUĞUNU DÜŞÜNMÜYORUM"

1973 yılında askeri cuntanın parlamento içerisinde pilotlara alçak uçuş talimatı vererek istedikleri adayı seçtirmeleri için baskı kurmalarını anlatan Şentop, "Daha da alçalarak parlamentoyu bombaladılar 15 Temmuz’da, cuntacılar darbeciler. Ama parlamento kararlarını etkilemek üzere hükümet kurdurup hükümet düşürmek üzere parlamento aritmetiği ile oynamak mümkündü.

Türkiye’de vesayetçi sistemin işleyişi ile ilgili böyle bir gerçeklik var. Bundan dolayı o tarihlerden itibaren, parlamento içi dengelere bağlı olmayan doğrudan halkın kendisi belirlediği hükümetlerin oluşacağı bir sistem düşüncesi vardı. Parlamentoyu ayrı, hükümeti ayrı seçtiği bir sistem vardı. Bu sadece 3-5 kişinin karar verdiği bir konu değil. 1961 Anayasası yürürlüğe girdiği andan bu yana böyle bir tartışma var Türkiye’de.

Başta hükümetlerin zayıflığı ve oluşumu ile ilgili sıkıntılar dolayısıyla. Bu bakımdan sadece bugünün kararları ile bu hükümet sistemi meselesinin var olduğunu düşünmek arka planını ve derinliğini değerlendirme dışı tutmak bizi yanlış tartışmalar yapmaya götürür. Onun için bugün bunun bir siyasi tartışma olduğunu düşünmüyorum." dedi.

"PARLAMENTER SİSTEM, PARLAMENTO'YU DEĞİL HÜKÜMETİ GÜÇLENDİRİR"

Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem ve yeni anayasa çalışmaları hakkında değerlendirmelerde bulunan Şentop şöyle devam etti:

"Mevcut Anayasa’daki sistemi savunuyorum. Güçlendirilmiş veya iyileştirilmiş parlamenter sistem denilen sistem somut olarak ortaya konulmadığı için bunu birçok kişi görmüyor ama literatürde benzer ifadelerle bu sistemden bahsediliyor.

Ama bu sistemin özelliği ‘Güçlendirilmiş Parlamenter’ deyince herkesin aklına parlamentoyu güçlendiriyor gibi geliyor ama aslında öyle değil. Bu sistem yürütmeyi, hükümeti güçlendiren sistemdir.

Klasik Parlamenter Sistem’in hükümet kurmadaki zorlukları hükümeti düşürmedeki zorlukları, çabukluklar, hükümetlerin kendi getirdikleri metinleri karara Parlamento’da dönüştürememesinin ortaya çıkardığı yönetmeme problemi sebebiyle iyileştirilmiş veya güçlendirilmiş parlamenter sistem adıyla hükümetin kurulmasını güçlendiren, kolaylaştıran, hükümetin düşürülmesini zorlaştıran, hükümetin getirdiği kararların meclisten daha kolay geçmesini sağlayan, öneriler içeren bir modeldir bu.

Yani kısaca, Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem, Parlamento’yu güçlendiren değil, hükümeti güçlendiren bir sistemdir.

Bugün zaten güçlendirilmiş bir yürütme var. Güçlendirilmiş yürütmeden şikayetçi olup da dönüp dolaşıp yürütmeyi güçlendiren bir sistem önerisinde bulunmayı biraz ilgi çekici buluyorum. Dolayısıyla Türkiye’nin gerçekleri ile özellikle 1961 Anayasası dönemi itibarıyla başlayan siyasi tartışmalar bağlamında konuya bakmak bu konuyla ilgili öneriler, ayakları yere basan ve bu sistem tartışmaları içerisin de makul yere oturan öneriler üzerinden tartışmak lazım.

O yüzden ben yeni anayasa tartışmalarını çok büyük bir heyecanla ve memnuniyetle takip ediyorum. Bunların Türkiye’ye fayda sağlayacağını düşünüyorum.