Türkiye tarihinde silahlı kuvvetlerin yönetime üçüncü açık müdahalesi olan 12 Eylül darbesinin üzerinden 37 yıl geçti. Türkiye Cumhuriyeti tarihinin emir-komuta zinciri içinde gerçekleştirilen son askeri darbesi olarak tarihe geçen 12 Eylül 1980 darbesinin başladığı, Cuma saat 03.59’da TRT radyosunun İstiklal Marşı ve sonrasında anons yapılmadan, Harbiye Marşı’nın çalınmasıyla anlaşıldı. Genelkurmay ve Milli Güvenlik Konseyi Başkanı Org. Kenan Evren imzasıyla yayımlanan Milli Güvenlik Konseyi’nin bildirisi okundu.
Evren, darbenin gerekçesini, “... Kendi kendini kontrol edemeyen demokrasiyi sağlam temeller üzerine oturtmak, kaybolan devlet otoritesini yeniden tesis etmek için yönetime el koymak zorunda kalmıştır.” ifadeleriyle anlatmıştı. Süleyman Demirel’in başbakanı olduğu hükümet görevden alındı, TBMM lağvedildi.
1961 Anayasası kaldırıldı. Siyasi partileri de lağveden askeri yönetim, Süleyman Demirel ile Bülent Ecevit’i Hamzakoy’a, Necmettin Erbakan ile Alparslan Türkeş’i ise Uzunada’ya sürgüne gönderdi. 5 generalin oluşturduğu Milli Güvenlik Konseyi, yetkileri ele aldı. Eski Deniz Kuvvetleri Komutanı Bülent Ulusu’ya kurdurulan hükümet, 21 Eylül’de göreve başladı. Anayasa, yapılan “güdümlü” referandumla yüzde 92’lik “Evet” oyu aldı. Yönetime el koyan cuntacı askerler, acısı yıllarca sürecek idamların kararını da verdi. Darbeden sonra ilk idamlar, 9 Ekim 1980 tarihinde gerçekleşti.
- “ASMAYALIM DA BESLEYELİM Mİ?”
- Sol görüşlü Necdet Adalı, ardından ülkücü Mustafa Pehlivanoğlu idam edildi. Darbe öncesinde bir askeri inzibat erini öldürdüğü gerekçesiyle hüküm giyen 17 yaşındaki Erdal Eren, 19 Mart 1980’ta idama mahkum edildi. Evren'in 17 yaşında astırdığı Eren için söylediği "Asmayalım da besleyelim mi?" sözü unutulmadı. Darbe sürecinde 650 bin kişi gözaltına alındı, 7 binden fazla kişi için idam istendi. 517 kişiye idam kararı verilirken kararların 50’si uygulandı. 14 bin kişi vatandaşlıktan çıkarıldı.
12 Eylül darbesinden sonra yürürlüğe giren, “Milli Güvenlik Konseyi üyelerinin yargılanamayacağı”na dair Anayasa’nın geçici 15. maddesi, 12 Eylül 2010’daki referandumun ardından kaldırıldı. Evren ile Şahinkaya hakkında hazırlanan iddianamenin, 10 Ocak 2012’de kabul edilmesiyle ilk kez bir darbenin sorumluları yargı önüne çıktı. Evren ve Şahinkaya, ağırlaştırılmış müebbete çarptırıldı. Takdiri indirimle, “müebbet hapis cezası”na çevrildi. Rütbeleri söküldü. Evren, 10 Mayıs 2015’te 98, Şahinkaya da 9 Temmuz 2015’te 90 yaşında ölünce dava düştü.
