Hepimiz evlere kapandık. Tüm dünyayı etkisi altına alan bir virüsten kaçıyoruz. İnsan hayatı her şeyden kıymetli. Kendimizi korumak için elimizden geleni yapmak zorundayız. Bunu yaparken de dönem dönem bazı alanlardan feragat ediyoruz. Örneğin ekonomi. Bunun da sonuçları oluyor. Mesela salgının etkisi ile ABD’de ilk kez işsizlik maaşı talebinde bulunanların sayısı, geçen hafta 3 milyon 341 bin kişi artarak 6 milyon 648 bine yükseldi. Beklenti 3 milyon 500 bin olacağı yönündeydi. Peki salgın bittiğinde ne olacak? Düzgün işleyen veya işlemeye hazır olan bir ekonomiye ihtiyacımız olmayacak mı?
Bu düşünceler içinde geçmişteki örneklere bakmak istedim. Değerli dostum akademisyen Dr. Tolga Dağlaroğlu’nun paylaştığı bir çalışma dikkatimi çekti. Çalışma 1918’deki İspanyol gribi salgınından çıkarmamız gereken dersleri ele alıyor.
İlk kez 1918 yılının Mart ayında tespit edilen ve takip eden 18 ayda tahminlere göre 50 ila 100 milyon insanın ölümüne neden olan insanlık tarihinin bilinen en büyük salgını olan İspanyol gribi ile ilgili biraz araştırma yaptım. Salgının boyutu ve etkisi o kadar büyük ki bazı kaynaklarda I. Dünya Savaşı’nın erken bitmesinin sebepleri arasında bu salgın gösteriliyor. Peki salgın sırasında ve sonrasındaki ekonomik bulgular neler?
New York FED’in blog sayfasında yayınlanan çalışmanın iki temel sorusu var. Birincisi salgının reel ekonomi üzerindeki etkileri nelerdir ve bu etkiler geçici mi yoksa kalıcı mıdır? İkincisi halk sağlığını korumak adına atılan ilaç tedavisi dışındaki adımların (sosyal mesafe ve gönüllü izolasyon uygulamaları gibi) ekonomik maliyeti var mıdır veya salgının yayılmasını yavaşlatan politikalar aynı zamanda salgının ekonomik vahametini de azaltır mı?
Çalışmaya göre salgından etkilenen alanlarda reel ekonomik aktivitede keskin ve dirençli bir azalma yaşanmıştır. İkinci bulguya göreyse, salgına karşı erken ve yaygın ilaçla tedavi dışı adımlar atılan şehirlerde orta vadede olumsuz ekonomik etkiler sınırlı olmuşken daha erken ve daha agresif önlemler alan şehirlerde salgın sona erdikten sonra reel ekonomik aktive görece olarak artış göstermiştir. Sonuç olarak, salgınların önemli ekonomik maliyetleri olacağı gibi ilaçla tedavi dışı önlemler neticesinde hem daha az ölüm oranları olacak hem de görece olarak daha iyi ekonomik sonuçlar elde edilebilecektir.
Söz konusu salgından olumsuz olarak etkilenen sektörlerin başında imalat sanayi, bankacılık ve dayanıklı tüketim malları gelirken, salgının imalat sanayinde son derece ciddi işsizlik rakamlarına neden olduğunu görüyoruz. Ve maalesef bu etki sürekliliğini korumuş ve salgından daha fazla etkilenen sektörler 1923 yılına kadar daha fazla durgunluğa maruz kalmıştır. Elbette o günkü dünya ekonomisinin dinamikleri ile bugün arasında önemli farklar var ve bu dönemde ağırlıklı olarak salgının hizmetler sektörüne darbe vurduğunu gözlemliyoruz. Ancak bu veri salgından önemli derecede etkilenen sektörlerin akıbeti ile ilgili bize bilgi vermesi açısından önemli.
Bana kalırsa 1918 İspanyol gribi salgınından çıkarılması gereken en önemli ders; hızlı bir şekilde uygulanan (sosyal mesafe ve gönüllü izolasyon vb.) ilaçla tedavi dışı önlemlerin geleneksel ekonomi politikası müdahalelerinin etkilerini güçlendiriyor olmasıdır. Bu durumda ekonominin düze çıkması daha kolay olmaktadır. Bu nedenle salgın anında sosyal mesafe uygulanması ve evde kalmak gibi uygulamaların ekonomik maliyetleri göz ardı edilebilir. Zira bu önlemler alınmadığı takdirde ekonomilerde kalıcı ve uzun süreli tahribatlar olmaktadır ki bu durum salgının ekonomik maliyetini artırmaktadır.
Özetle salgınla mücadele kapsamında yapılan ilaçla tedavi dışı müdahaleler ölüm oranlarını düşürerek insan hayatını kurtardığı gibi ekonomileri de kurtarabilir. Bu bakımdan hem sağlığımız hem de ekonominin bir an önce normale dönmesi için evde kalmaya devam etmeliyiz.
