Günümüzden 160 yıl önce kaleme alınan “İlm-i Tedbir-i Mülk: Devlet Yönetme Bilimi” günümüz Türkçesi ile ilk kez VakıfBank Kültür Yayınları (VBKY) tarafından yayımlanıyor. İngiliz oryantalist ve dilbilimci Charles Wells’in kaleme aldığı kitabı Mutlu Dursun Osmanlı Türkçesinden yayına hazırladı. Kitapta ticaret, iş bölümü, sermaye, madeni paranın ortaya çıkışı ve vergiler gibi iktisadi alandaki birçok konu başlığı hakkında detaylar yer alıyor. Bu önemli eser şimdi tek kitapta hem günümüz Türkçesi hem de Latin harfleriyle yazılmış Osmanlı Türkçesi ile okura sunuluyor.
MAL SAHİBİ NASIL OLDUK
Wells, dokuz bölümden oluşan kitapta sırasıyla iş bölümü ve ticaret hakkında görüşlerini aktarıyor. İnsanların günden güne nimetlerden yararlanarak mal sahibi olduklarını söyleyen Wells, “Tesadüfen bir kimsenin bir şeyi eksik olsa, elinde fazlaca bulunan gelip ‘Ey birader falan şey bende eksiktir, fazla olandan bana gereken kadarını ver; karşılığında başka bir şey veririm’ dedi. Razı olup ya hemen ya da ihtiyaç hasıl olduğunda başka bir şey kabul etti” sözlerini kaydediyor. Wells’e göre değiş tokuş bu şekilde ortaya çıktı. Wells, saptamalarına şöyle devam ediyor: “Her ne kadar bundan önce bir şeyden sadece kendisine lazım olan kadarını üretmeye çalıştıysa da, kendine yetecek kadarından fazlası varsa alışverişle başka bir şey elde edebilecek olduğunu bildiğinden daha fazlasını topladı ki, yapmayı bildiği şeyi elinden çıkarıp karşılığında türlü türlü şeyler alsın.” İnsan bu nedenle kendinden geçercesine çalışıp çabalayıp yapmayı bildiği şeyden çok daha fazlasını üretmiş ve daha sonrasında alışverişle herkesin malı çoğalmış. Ahali kendi vatanındaki değiş tokuşun yaygınlaşmasının sonuçlarını görünce de etrafındaki memleketlerle değiş tokuş yapmış.
TİCARET NASIL ORTAYA ÇIKTI
Wells, kitabın üçüncü bölümü “Mal hakkındadır” başlığında, “Daha önceki zamanlarda insanlar güçle bedenî ihtiyaçlarını elde ettiler. Hiçbir şeyi biriktirmediler. Ürettikleri kadar da tükettiler ama iş bölümü ve ticaret ortaya çıktıktan sonra günlük ihtiyaçlarından fazlası ellerinde kaldı. Bu fazla, yavaş yavaş artıp mal denilen şey vücuda geldi” diyor. Malın doğuşunu bu şekilde özetleyen Wells, ticaret ve fabrikaların çoğalmasıyla memleketin gelişip güzelleşeceğini, halkın hâlinden hoşnut olacağını ifade ediyor.
SADECE TARIMLA BÜYÜNMEZ
Wells, zeki ve akıllı kimselerin, ellerindeki malın bir kısmını kendi ihtiyaçları için harcadıktan sonra, bir kısmını saklayıp, zamanı geldiğinde yeni mal edinmek arzusuyla çeşitli şekillerde harcadıklarını belirtiyor. “Kimisi ziraate, kimisi ticarete, başka kimseler zanaatlara ve birileri de bu yeni mal edinmek amacıyla elde tutulan mala sermaye derlerse de, bu sermaye yatırımı yollarından hangisinin iyi olduğu konusunda sonu gelmez konuşmalar yapılmıştır. Yavaş yavaş mevcut durumun aslını öğrenmeye çalışarak, ilk önce durumun gerçekliğine hâkim olmalı. Her ne kadar, tarımın önemi şüphenin sınırlarının dışındaysa da, tarihin sayfaları titizce araştırılsa, bir memleketin sadece tarım vesilesiyle büyümediği meydana çıkar” diyen Wells’e göre, insan ticaret yoluyla ne kadar üretirse karşılığında çeşitli şeyler elde edebilecek olsa, var gücüyle kendini işe verip daha çok miktarda üretiyor. Wells, her memleketin zenginliğe bu şekilde ulaşabileceğini dile getiriyor.
HÜRRİYET GAZETESİ’NİN YAYIMLANMASINI SAĞLADI
Charles Wells, Londra’da kaldığı senelerde Yeni Osmanlılar hareketinin fikir adamları Namık Kemal, Ziya Paşa ve Ali Suavi ile tanıştı, yakın arkadaşlık kurdu. Dahası, Yeni Osmanlılar hareketinin en önemli yayın organı olan 100 sayıya ulaşan Hürriyet Gazetesi’nin çıkarılmasına büyük katkıda bulundu. Bu gazete “Sürgünde Muhalefet: Namık Kemal’in Hürriyet Gazetesi” adıyla VBKY tarafından iki cilt halinde yayımlanıyor.
SULTAN ABDÜLAZİZ’İN ÇEVİRMENİ BİR ŞARKİYATÇI
1839’da doğan Charles Wells, Oxford Üniversitesi’nde öğrenim gördü, doktorasını ise Leipzig Üniversitesi Şarkiyat Çalışmaları Bölümü’nde tamamladı. Gazeteciliğe Daily Telegraph Gazetesi’nde başladı. İlerleyen yıllarda Büyük Britanya Dışişleri Bakanlığı’nda danışmanlık ve diplomatik çevirmenlik yapan Wells, Londra ziyaretinde tanıştığı Sultan Abdülaziz’in çevirmenliğini üstlendi, daveti üzerine de İstanbul’a geldi, İngilizce dersleri verdi. “İlm-i Tedbir-i Mülk” 1917’de vefat eden Wells’in ilk eseridir. “İlm-i Tedbir-i Mülk”ün yayımlandığı dönem editörlüğü anadili Türkçe olmayan biri tarafından yapılmıştı. VBKY konuyla ilgili olarak kitabın girişine şöyle bir not düşmüş: “Kitabın anlatımındaki kimi bozukluklar, metnin özgünlüğüne müdahale etmemek adına olduğu gibi okura sunuluyor.”
