Kanuni Sultan Süleyman dönemini konu alan “Muhteşem Yüzyıl” dizisi ilk bölümünden son bölümüne kadar tartışılmış, Osmanlı'nın yanlış tanıtıldığı ve Kanuni'nin özel hayatının kötü bir şekilde ele alındığına yönelik eleştiriler yüksek perdeden dile getirilmişti. Dizinin tarih danışmanı Prof. Dr. Erhan Afyoncu bu eleştirilere, “Dizi bir kurgudur ve dramatize bir şekilde konuları ele almıştır. Siyasi hadiseler, Kanuni Sultan Süleyman ile Hürrem'in aşkı günümüzün diliyle verilmiştir” şeklinde karşılık vermiş ancak bir yıl sonra yorularak danışmanlıktan ayrılmıştı. Bu ay izleyici karşısına çıkması beklenen Kösem Sultan dizisi de tanıtım fragmanları yayınlanmaya başladığı andan itibaren tartışılmaya başlandı. Muhteşem Yüzyıl'ın devamı niteliğinde olan ve aynı yapımcı şirket tarafından çekilen dizinin tarih metinlerini Afyoncu hazıryor. Tarihçi Erhan Afyoncu ile Kösem Sultan dizisini, Osmanlı Devleti'ndeki “Kadınlar Saltanatı”nı, Murat Bardakçı ile yaptıkları tv programını ve önümüzdeki günlerde çıkacak iki yeni kitabını konuştuk.
Evet, eleştirilerden yoruldum ve bıraktım. Türkiye'de dizi işi çok zor. Bilen bilmeyen eleştiriyor ama dizi ve genel olarak dizi sektörü başarılı. Yurt dışına ihracatı olan bir sektör oldu. Muhteşem Yüzyıl 50'ye yakın ülkeye ihraç ediliyor. Sinemada olmadı ancak dizide bunu başardık.
Başarılıydı tabi. Oradaki mesele şu. Muhafazakar kesimin bakışıyla, dizinin bakışı farklı. Herkes kendi kafasındaki gibi bir dizi olsun istiyor. Dizinin ayrı bir mantığı var. Dizi tarih değildir, bir kurgudur ve tarihi aynen aksettiremez. Ayrıca birçok şeyi bilmiyoruz. Harem hayatı bilinen bir hayat değildir. Teferruatı bilinmez. Bazı padişahların annesinin, kızlarının ismini bile bilmiyoruz. Gündelik hayat bilinmiyor. O açıdan kurgu daha da öne çıkıyor. Kösem'de de aynısı olacak. Bu arada bizde tarih tamamen kahramanlık olarak algılanıyor. Evet, tarihimiz önemli kahramanlıklarla dolu fakat her şey dört dörtlük değildir. Eksiler de vardır artılar da. O noktalar göz önünde buldurulmalı.
Kılık kıyafet konusu benim uzmanlık alanım değil, ben tarihçiyim. Divan-ı Hümayun'da neler konuşulmuş, hangi savaş ilan edilmiş. Dönemin şeyhülislamı kimdi ben sadece bunları bilirim. Ancak kılık kıyafeti olduğu gibi yansıtmanız da mümkün değil. Belli bir ölçüye sadık kalınarak bugünkü insanın anlayışına benzer hale getiriliyor. Bunu dizi mantığı içerisinde ele almak lazım. Dizide gösterilen yer de Harem. Onlar sokak kıyafetleri değil, ev kıyafetleri. Harem'de kapalı olmasına gerek yok. Çünkü Harem erkeğin girmediği yer. Bugün nasıl bizim eşlerimiz ve kızlarımızın ev kıyafetleriyle sokak kıyafetleri farklıysa, orada da öyle bir nüans var.
Aziz Mahmut Hüdai hem 1. Ahmet, hem 4. Murat döneminde çok etkili olmuş, dönemin önemli velilerinden. Kösem Sultan'ın da 1. Ahmet'in de kendisine muhabbeti var. Tabi bu durum senaristlerin bileceği bir iş. Ben senarist değilim, bilgiyi veririm. Onlar değerlendirip kurguya alır veya almazlar.
Kösem Sultan Osmanlı tarihçileri tarafından da olumsuz bir portre gibi çizilir fakat Osmanlı tarihinin en önemli isimlerinden biridir. Son döneminde iş biraz yarışa dönüştüğü için entrikayla özdeşleştirilmiştir ama asıl amacı devletin ayakta tutulmasıdır. 18- 19 yaşına gelene kadar 4. Murat'ın otoritesi yoktu. Bu arada tabi ki siyaset yapması lazım. Kösem Sultan, tamamıyla devlet adamları arasındaki dengeleri gözeterek devleti yönetmiştir.
Eskiden Demir Leydi olarak adlandırılan Margaret Thatcher vardı. Gerçek Demir Leydi'yi burada görecekler. Kadının yönetimine alışık olunmadığı bir devirde, devlette bir otorite boşluğunu ortadan kaldırmak için mücadele eden ve kuvvetli bir sadrazam bulunca da kendisini devlet işlerinden geri çekip siyaseti bırakan bir padişah annesi portresini görecekler. Devleti yönetmesi gerektiği zaman yönetmiş, 1656'da Köprülüler ailesini bulunca siyaseti bırakmış ve kendini hayra adamış.
Kadınlar Saltanatı'nın olumsuz olduğuna dair tezi Amerikalı tarihçi Prof. Dr. Leslie Peirce yıllar önceki araştırmalarıyla eleştirmişti. Bunlar Osmanlı hanedanını ayakta tutan kadınlardır. Çünkü padişah da olsa 8- 10 yaşındaki çocuğun idrakiyle devlet yönetmek, otoriteyi sağlamak mümkün değil. Çeşitli metodlarla valide sultanlar yönetiyor.
Programı bitirdik. Yedi senedir bayramda, tatilde hiç ara vermeden devam ettik. Hastalanma şansımız bile yoktu. Ben yedi sene içinde iki, Murat Bardakçı bir programa katılmadı. Hiç aksatmadık. Kült olmuş bir programdı ama biz de yorulduk. Bir süre yapmayacağız. İleride yapar mıyız yapmaz mıyız o zaman karar veririz.
Evet 4- 5 kanaldan anında teklif geldi ama bir süre dinlenmemiz ve her ikimizin de elimizdeki işleri bitirmemiz lazım. Bitmek üzere olan kitaplarım vardı onlara çalışıyorum şimdi.
Turhan Sultan'la ilgili akademik, Kösem Sultan'la ilgili de popüler bir kitap çalışmam vardı onları bitirdim. Kasım'ın ortalarında çıkacaklar. 4. Mehmet'in annesi Turhan Sultan, devleti ayakta tutan çok büyük bir valide sultandır. Kösem Sultan'dan sonra gelen ve Kösem›i boğduran kişidir aynı zamanda. Tezimiz şu. 17. yüzyılda ortaya çıkan ve Kadınlar Saltanatı olarak adlandırılan devir çok olumsuz bir ortam gibi gözükür. Kadınların devleti yönettiği, bu yüzden de devletin zaafa uğradığı söylenir. Fakat bilinmesi gereken şey şu ki bu kadınlar devleti kendileri yönetmek istemediler, mecbur kaldılar. Çünkü tahtta 8 yaşında bir çocuk var ve birilerinin devleti yönetmesi gerekiyor. Akademik çalışma konusunda Kösem'de değil ama Turhan Sultan'da bir avantajımız var. 150 civarındaki emir bugün elimizde.
Devlet yönetimiyle ilgili. 4. Mehmet 8-10 yaşında çocuk olduğu için devleti annesi yönetiyordu. Oğlunun adına emirler yazıyordu. Bir çok emir yazmış ama 150'si kalmış. Bu emirlerde devlet işlerine ne kadar hakim ve otoriter olduğu görülüyor. Mesela barut yok diyorlar. Nasıl yok şurada şurada barut yok mu diyor. Üsküdar'daki eşkıyalar ne oldu yakalandı mı diye soruyor.
Osmanlı döneminde üç kadın çok iyi bilinir. Hürrem, Kösem, ve Turhan Sultan. Bunlar içinde ilki olan Hürrem Sultan devleti yönetmemiştir. Çünkü devletin başında kocası Kanuni Sultan Süleyman vardı. Etkili oldu ama hiçbir zaman devleti bizzat yönetmedi ve Kanuni'den önce de öldü. Kösem Sultan bizzat devleti yönetmiş bir valide sultandır. Üçüncüsü çelik gibi bir iradeye sahip olan ve oğlunun çocukluğunda devlette otoriteyi sağlayan Turhan Sultan'dır.
