Wigan İskelesi Yolu'nu üç ayrı bölüme ayırarak düşünebiliriz. Birincisi; bir gazeteci olarak George Orwel'ın Wigan'daki yoksulluğa, kömür işçilerinin çalışma şartlarına dair gözlemleri. İkincisi; bir düşünür olarak George Orwel'ın bu gözlemlere dair yorum ve teklifleri. Üçüncüsü; Wigan'daki yaşamın ve insanların George Orwel'a hatırlattıkları.
Bu üç açıdan dolayı Wigan İskelesi Yolu her tür okuyucu için cazip bir kitaptır. Birinci kısım belki bazıları için sıkıcı gelebilir. Çünkü Orwel çok ince çalışmıştır bu alanda. Uzun süre kendini açık etmeden Wigan sokaklarında gezmiş, pansiyonlarında kalmış ve oranın yoksul halkıyla arkadaş olmuştur. Zaten ilginç, belki bir Zola romanının bölümü olarak da değerlendirebilecek bir pansiyon tasviriyle başlar kitap. Orwel'ın tasvirden kastı, yoksul insanlardan birkaçını olsun okuyucunun gözünde canlandırmaktır. Gerçekten Brooker'ların pansiyonu pislik içindedir. Küçücük bir odada beş altı kişi birden uyumaya çalışmaktadır. Orwel ben kapının önünde yatıyordum diye anlatır.
Sonrasında Orwel kömür madenlerine doğru yolcuğa başlar. Bir kömür madeni kaç metrekareden oluşur, orada kaç işçi, kaç saat çalışır? Bunlar ne giyer, ne yer, ne içer? İşten sonra duş alma olanakları var mıdır? İşten çıkınca neler yaparlar? Evleri kaç metrekaredir? Kaç odası vardır? Madencilerin aylık gelirleri ve harcamaları ne kadardır? Daha sonra da işsizlik maaşıyla geçinen kişilerle ilgili bilgiler sıralanır. Sayfalarca işsizlik maaşı tartışılır. Neye bağlı verildiği? Bir işe yarayıp yaramadığı gibi. Bunlar Orwel'ın tespit ermek için yayıncı Sir Victor Gollancz tarafından görevlendirildiği hususlardır.
Orwel'ı romancı olarak tanırız ama aslında o, ciddi bir düşünürdür. Yazdığı romanlarında da düşünür yönünü fark etmek mümkün. Wigan İskelesi Yolu'nda da birçok rakam verdikten sonra yorumlarını aktarmaya başlar. Fakat yorum yapmak yeterli gelmez ona. Yorumlarını neye dayanarak yaptığını da açıklama ihtiyacı duyar. Daha doğrusu istatistiksel bilgilerle yetinmeyip konunun bir madenci gibi kaza kaza derinliklerine inmeye karar verir. Yoksulluktan sistem sorgusuna, sınıf çatışmasından orta sınıfın işçilere bakışına ve burjuvaların özelliklerine geçiş yapar. Sosyalizmin tüm bunlara dönük bir çözüm önerisi var mıdır? Varsa nedir? Bunların uygulanışının önündeki engeller nelerdir gibi bir dizi soru sorar ve cevaplaya çalışır.
Anılarından bolca istifade eder Orwel, Wigan İskelesi Yolu'nda. Bu kısımlar kitabın üçüncü bölümünü oluşturur. Özellikle Burma Günleri romanını anar sık sık. Çünkü kendi toplumunu daha iyi anlamak için diğer bir toplumu mutlaka tanımak gerektiğini söyler. Orwel beş yıl Hindistan Emniyet Teşkilatı'nda çalışmıştır. Orada öyle haksızlıklara şahit olur ki bunların etkisinden kurtulmak için Burma Günleri'ni yazdığını söyler. Orwel'ın Burma'da yaşadıkları, hayatı için dönüm noktası olacaktır. Çünkü öncesinde kendi itirafıyla orta sınıfa mensup, “züppe” bir sosyalisttir. Henüz ne işçileri tanımakta ne de yoksulluğu bilmektedir. Burma, onun Londra'yı da sil baştan düşünmesini sağlar. Sahi bir proleterden neden tiksinmektedir burjuvalar? Bunun sebebi işçilerin yoksulluğu ve yaşam şekilleri olabilir mi? Olabilirse, Burma'daki hizmetçilerimizden neden tiksinmiyoruz diye düşünür Orwel. Londra'daki bir işçinin bana dokunmasına dayanamazken, Burma'da beni hizmetçilerim giydirirdi diyor.
Orwel'a göre sınıf çatışmasını ortadan kaldırmanın imkanı yoktur. İlginç değil mi bir sosyalistin böyle bir fikre sahip olması? Orta sınıf, çocuğunu kendi kültürü içinde büyütür. Alt sınıfları aşağılamak bu kültürün temel kodları arasında yer alır. Bunu fark edip, sınıflar arası çatışmayı ortadan kaldırmak içinse, proleterleri tanımak gerekir. İstediğin kadar tanı, sen onlar gibi biri olmaya çalışsan da onlar seni hiçbir zaman kabul etmeyecek, sana kendilerinden biri gibi davranmayacaklardır. İşçiler için bir burjuva her zaman bir “bey”dir. Fakat Orwel bunu havadan söylemiyor. Denemiş, Londra ve Paris sokaklarında uyumuş aylarca, berduş kıyafetlerine bürünmüş, onların yattığı yerde yatmış, onların yedikleriyle beslenmiş. Bunları Paris ve Londra'da Beş Parasız kitabında anlatır Orwel. Wigan İskelesi Yolu'nda birçok olay ve olguyu yorumlarken bu kitabından da istifade eder. Mesela berduşların proleter olmadıklarını fark eder.
Orwel'ın kitabı yazarken göz önünde bulundurduğu kaynaklar; kendi yaşadıkları, gözlemledikleri ve değişik edebiyat eserleridir. Felsefecilerin ve sosyologların düşünceleriyle konuyu boğmak istemez. Herkesin okuyabileceği bir kitap çıkarmak ister ortaya ve bunu da başarır. Kesinlikle ideolog gibi düşünmez Orwel. Sosyalizmi günahıyla sevabıyla birlikte ele alır. Bu, onun iflah bulmaz gerçekçiliğinin gereğidir. Çünkü Orwel sosyalizmi bir beyin jimnastiği değil yoksulluğa bir çözüm olarak değerlendirir. O yüzden zihinsel aldatmacalardan olabildiğinde uzak durmaya çalışır. Çıkış noktası; “…oldukça paradoksal olsa da, sosyalizmi savunabilmek için, işe ona saldırmakla başlamak zorunludur” düşüncesidir.
Wigan İskelesi Yolu'nda sosyalistlerin (Lenin ve Stalin dahil) neden genellikle orta sınıf içinden çıktıkları; sosyalistlerin neden halen ortaya ciddi bir edebiyat eseri koyamadıkları; sosyalist edebiyat diye sınıflandırılan eserlerde nelerin savunulduğu, bunların estetik değerlerinin ne kadar olduğu; günümüz sosyalist hareketlerinin sorunları; sosyalizm adına beslenen burjuva nefretinin yan etkileri gibi birçok konu Orwel'ın neşter gibi keskin kalemiyle işlenir. Orwel bunları olabildiğince burjuvalıktan sıyrılıp işçilerin yanında durarak, yani popülist bir anlayışla yapar.
• • •
Wigan
İskelesi Yolu
George Orwel
Çeviri: Levent Konca
Can Yayınları
Ağustos 2016
240 sayfa
