Spinoza’nın düşüncelerini olgunlaştırıp felsefi terminolojisini biçimlendirmeye başladığı çalışması Aklın Islahı Üzerine Bir İnceleme Alfa Yayınları Veritas dizisinden yayımlandı. Kitapta Spinoza’nın amacı insanın doğal kuvvetini bütün nitelikleriyle tanımak ve eksiksiz bir yöntem keşfederek onu doğruya ulaştıracak bir mantık haritası çizmek. Her şeyin ebedi bir düzene ve doğanın değişmez yasalarına göre vuku bulduğunu yazan Spinoza, ne var ki insanın kendi düşüncesiyle böyle bir düzeni takip edecek yeterlilikte olmadığını söylüyor. Kendi doğasından çok daha güçlü bir insan doğası tasavvur edebildiğinden ve böyle bir doğayı edinmesine mani olacak hiçbir sebep göremediğinden, kendisini böyle bir yetkinliğe ulaştıracak vasıtalar aramadan da edemediğini söylüyor. Spinoza; işte bu yetkinliğe ulaşmamızı sağlayan araç niteliğindeki her şeyi gerçek iyi, insanın mümkünse başka bireylerle birlikte böyle bir doğaya kavuşmuş olmasını da mutlak iyi olarak tanımlıyor. Bu ulaşılması gereken doğayı ise zihnin doğayla olan birliğinin külli bilgisine erme durumu olarak açıklıyor.
Spinoza; yöneldiği nihai hedefin böyle bir doğayı edinmek ve kendisiyle birlikte birçok insanın da bunu edinmesine çabalamak. Başka bir deyişle kendi mutluluğunun çok sayıda insan Spinoza’nın anladığı gibi anlasın diye insanların akıllarını ve arzularını kendi aklı ve arzusuyla tamamen uyumlu hale getirmeye adamak olduğunu belirtiyor. Bunun için de öncelikle böyle bir doğayı edinmeye yetecek ölçüde doğayı anlamamız gerektiğini sonra da mümkün olduğunca en kolay ve en güvenli yoldan bu doğaya kavuşmamıza vesile olacak toplum düzeninin oluşturulması gerektiğini yazıyor. Spinoza en üst insani bilince ulaşmanın tek yolunun tüm bilimsel bilgileri tek gaye ve kapsam altında toplamak olduğunu da ekliyor. Bu en üst insani bilince ulaşmak yolunda faydasız her bilgiyi eleyip bütün eylemve düşüncelerimizi bu gayeye yöneltmemiz gerektiğini aktarıyor.
Spinoza adım adım insanın bilgisinin gelişeceğini, bilgi düzeyi arttıkça zihnin hem kendi kudretini hem de doğanın düzenini daha iyi anlayacağını; doğanın düzenini daha iyi anladıkça da kendini lüzumsuz işlerden sıyırabileceğini söylüyor. Gündelik hayatımızda yaşadığımız olayların boş ve anlamsız olduğunu tecrübeleriyle deneyimlediğini belirten Spinoza, kendisini endişelendiren veya kendisinin endişelendiği şeylerin ruhuna tesir etmedikçe başlı başına iyi ya da kötü bir değer taşımadığını anlayınca, halis bir iyilik olup olmadığını araştırmaya başladığını yazarak bu çalışmanın temelini gözler önüne seriyor. Aklın Islahı Üzerine Bir Deneme; bu iyiliğini doğrudan bildirebilen, zihnimizin başa her şeyden vazgeçerek bir tek onunla hemhal olmasını sağlayacak şeyin daha doğrusu onu bulup edindiğimizde bize ebediyen kesintisiz ve üstün bir sevinç yaşatacak şeyin bulunmasına adanan önemli bir eser.
