Kars Kalesi eteğinde yer alan Harakâni Türbesi ve Camii, serhad şehrinin manevi merkezidir. Türbede medfun olan Hasan Harakâni, Anadolu'nun fethi için ilk tohumları atmış ve bu uğurda şehit düşmüş ilk evliya alperendir.
Serhad şehrimiz Kars, Malazgirt Zaferi'nden yedi yıl önce 1064 tarihinde fethi tatmış bir diyardır. Türklerin Anadolu'ya girişini kolaylaştırmak için Horasan'dan yola koyulan alperenler bu tarihten de önce Anadolu'nun kalbine mühürlerini vurmuşlardı. Manevi fütuhatı gerçekleştiren bu kutup insanlardan biri de Ebu'l Hasan Harakâni'dir.
Horasan'ın batı kısmında bulunan Bistam'ın Harakân köyünde doğduğu için Harakânî olarak bilinir. Bayezid-i Bistâmî'nin yolundan giden Şeyh Harakâni, Kaşgarlı Mahmud ve İbn-i Sina'nın kendisinden feyz aldığı kutuptur. Mevlâna'nın da övgüyle bahsettiği büyük veli, Türkmenistan'dan Anadolu'ya Selçuklu akınları sırasında gelir. 1033 yılında Kars'ta bulunan Yahniler dağında düşmana karşı savaşırken şehit düşer. 1064 yılında Kars'ı fetheden Sultan Alparslan, şehadet mertebesine erişen ilk Anadolu evliyası adına bugünkü Kaleiçi'nde bir türbe yaptırılır.
İnsanları hakka davet eden ve kendilerine Silsile-i Aliyye ya da Altın Silsile adı verilen mürşid-i kâmilllerin yedincisi olarak da bilinen Ebu'l Hasan Harakânî'nin türbesi, siyasi mücadeleler ve savaşlar sebebiyle zamanla unutulur. 1579 yılında Sultan 3. Murat, doğu sınırındaki istikrarsızlığa son vermek için Lala Mustafa Paşa komutasındaki büyük bir orduyu Kars'a gönderir. Şehrin imar çalışmaları sırasında, padişahın emriyle Anadolu evliyasının kabri bulunur. Yenilenen türbenin yanına bir de cami inşa edilir ve burası külliye haline getirilir.
1877- 1878 Osmanlı- Rus Savaşı'ndan sonraki Rus hâkimiyeti yıllarında külliye büyük zarar görür. Cumhuriyet'in ilânından sonra onarılır. En son 2000 yılında restore edilen ve günümüzde Evliya Camii olarak adlandırılan cami ve bitişiğindeki Harakânî Türbesi, Kars'ın en önemli dinî ziyaretgâhıdır.
