Geçen hafta (Perşembe günü) açıklanan Ocak-Mart 2021 (1. Çeyrek) dönemi Merkezi Yönetim Bütçe verilerinin, son yıllarda bütçe performansında yaşanan olumsuz gelişmelerin bir anda tersine döndüğünü yansıtması nedeniyle, yeniden ele alınmasını değerli buluyorum.
Son dönemde yaşanan bütçe açıkları devletin borçlanma ihtiyacını ve dolayısıyla iç borç stokunu hızla artırmıştır. Borç stokunun yüksek boyutlara ulaşması (Merkez Bankası'nın yüksek politika faizleriyle beraber) borçlanma faiz oranları üzerinde de baskı yapmaktadır. Bu gelişmenin sonuçlarını bütçeden faize ayrılan payın artış trendine girmesiyle görmekteyiz. 2021 yılının ilk çeyrek verileri bu gelişmeyi tersine çevirdi ve ekonomi üzerinde bütçenin potansiyel etkisiyle ilgili olumlu sinyaller verdi.
İlk çeyrekte Merkezi Yönetim Bütçesi fazla vermiştir. Son yıllarda faizler dışarda tutulduğunda bile fazla vermeyen bütçenin faiz dahil fazla vermesi mali disiplin açısından çok önemli bir gelişme olarak kabul edilmelidir.
Merkez Bankası Politika Kurulu toplantısı ve faiz açıklanması ile aynı gün açıklanan bütçe rakamları çok ilgi görmedi. Oysa en az Merkez Bankası'nın (para politikası) alacağı kararlar kadar bütçe performansı da (maliye politikası) makro ekonomik büyüklükleri etkileme gücüne sahip.
**
Şimdi de kısaca 3 aylık kümülatif gerçekleşmeleri değerlendirelim. Merkezi Yönetim Bütçesi Ocak-Mart 2021 döneminde 22,8 milyar TL fazla vermiştir. Faiz dışı fazla ise 71,7 milyar TL olmuştur. Geçen yılın aynı döneminde ise bütçe 43,7 milyar lira açık vermişti.
Bütçe giderlerinde önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 12,6 artış yaşanmış ve 321,3 milyar TL olmuştur. Faiz dışı giderler 272,4 milyar TL ile (yüzde 10,3 artış) oldukça makul seviyelerde gerçekleşmiştir. Global veriler bütçenin gider tarafında bir tasarruf yaşandığını açık olarak göstermektedir.
Faiz harcamalarındaki artış ise yüzde 27,9 düzeyinde gerçekleşerek (48,9 milyar TL) bütçe üzerindeki yükünü-maliyetini göstermiştir.
**
Bütçe gelirleri Mart 2021’de önceki yılın mart ayına göre yüzde 184,4 oranında artarak 134,9 milyar TL olmuş. Aynı dönemde vergi gelirleri yüzde 109,5 artışla 77,4 milyar TL gerçekleşmiş. İlk çeyrekte ise bütçe gelirleri yüzde 34,6 artışla 344 milyar TL’ye ulaşmıştır.
Bu verilerden hareketle bütçe dengesindeki iyileşmenin asıl kaynağının gelir tarafındaki artışlar olduğunu açık olarak söyleyebiliriz. Gelir tarafındaki görülmedik artışın (bir seferlik artışların da etkisi var) bir kaç temel nedeni var.
Birincisi; Mart ayında yüzde 92,8 ve Ocak-Mart döneminde yüzde 59,7 oranında artarak tüm zamanların rekorunu kıran otomobil ve hafif ticari araç satışlarından alınan vergilerdir. 3 aylık dönemde motorlu taşıtlardan alınan ÖTV geliri yüzde 198 artışla 15.2 milyar TL olmuştur.
Bir başka artış kaynağı ise, döviz kurlarındaki yükselişe rağmen ithalat artışının devam etmesi ve ithalden alınan KDV gelirlerindeki artıştır.
Yine, vergi iadelerinin azalması-ertelenmesi ve iç tüketim artışının devam etmesi nedeniyle içerde alınan KDV gelirlerinde de yüzde 174 oranında artış yaşanmıştır.
Ayrıca Hazine portföyü ve iştirak gelirlerinden gelen 36,6 milyar liranın 30,2 milyar lirası Merkez Bankası kârından aktarılan paydan oluşmaktadır.
Geçen yıl yapılandırılan vergi alacaklarından 6 Nisan tarihine kadar yapılan tahsilatın 16 milyar liraya ulaşması gelir tarafındaki artışın bir diğer belirleyeni olmuştur.
**
Bütçenin ilk çeyrek performansı geçmiş dönemlere kıyasla önemli ölçüde pozitif yönde ayrışmıştır. Bu durum hem borçlanma ihtiyacının makul seviyelere taşınması ve borçlanma faizleri üzerindeki baskısının azaltılmasına, hem de devlet harcamalarının finansman kolaylığına-mali alan genişlemesine önemli katkı yapacağını söyleyebiliriz.
Geçmişte enflasyonun tek hanelere taşınmasında mali disiplinin rolü bilinmektedir. Bu nedenle, mali disiplini sağlamaya yönelik öncü gösterge olarak alınabilecek ilk çeyrek bütçe verileri enflasyonun makul düzeylere indirilmesi açısından da umut verici olmuştur.
