Covid-19 pandemisi ile beraber ekonomik sistem tartışmaları da hız kazandı. Kapitalizmin sonu geldi diyen de var piyasalar artık devletin kontrolünden çıkmaz diyen de. Ancak bugün ben daha önce de ele aldığım ve bu ara yeniden gündeme gelen, esasen ekonomi kavramının yeniden tasarlanmasındaki en önemli tartışmalardan birisi olan gayrisafi yurtiçi hasıla (GSYİH) konusuna değineceğim.
Gayri safi yurt içi hasıla, bir ekonomide belirli bir zaman aralığında üretilen tüm nihai mal ve hizmetlerin piyasa değerindeki ekonomik ölçüsünü ifade eder. Birkaç farklı ölçüm yöntemi ile hesaplanabilir. Tanımda kullandığımız belirli bir zaman ifadesi genellikle üçer aylık çeyrekleri gösterir. Nihai mal ve hizmet dememizin sebebi ise üretilen toplam mal ve hizmetlerden üretim için kullanılan ara mallar düşüldükten sonra geriye kalan değerin geçerli olmasıdır. Eğer öyle olmasaydı bir ürünün ekonomik değerini hesaplarken her üretim süreci ayrı ayrı yeniden hesaplanacağı için nihai ürünün değer hesabında mükerrer işlemler olurdu.
Öncelikle hemen ifade edelim bir ülke ekonomisinde üretilen tüm mal ve hizmetlerin değerini ölçmek imkansızdır. Bu bakımdan o ülke ekonomisinin ilgili kurumu GSYİH’ya ilişkin tahminlerde bulunur. Elbette bunu yaparken farklı kaynaklardan derlenen verileri değerlendirir ve kullanır. Böyle bir durum tam doğru bir sonuç elde etmenize engel teşkil eder.
GSYİH hesaplamalarına ilişkin genel durum yukarıda belirttiğim gibiyken bir süreden bu yana Nobel Ekonomi Ödülü sahibi Joseph Stiglitz, GSYİH büyüklüklerinin ekonomik performansı doğru gösteren bir değişken olmadığını ifade ediyor. Stiglitz’e göre;
- GSYİH, bir toplumun ne kadar iyi olduğunu ölçmek için genel geçer bir değişken haline geldiyse de bu ölçüm bir piyasa aktivitesinden başka bir şey değildir ve çok fazla anlam yüklememek gerekiyor.
- 2008 Küresel Finansal Krizi, bir toplumun ve ekonomisinin sürdürülebilir refahını ölçmek için yeni yöntemlere ihtiyaç duyulduğunu gösterdi.
- Artık toplumun gerçek refahını ve sürdürülebilirliğini tespit etmek için GYSİH’yı reel ölçümlerle değiştirme zamanı gelmiş durumda.
Hafta içinde konuya ilişkin bir yazı kaleme alan Stiglitz, senatör Robert Kennedy’nin ünlü bir sözüne atıf yaparak yazısına başlamış. “GSYİH, hayatı değerli kılanlar dışında her şeyi ölçer.”
Dünya ekonomisinin şu an içinden geçtiği dönem 2008 Küresel Finansal Krizi’nin neden olduğu kötü ekonomik koşullardan çok daha kötü. Pandeminin ekonomiler üzerinde kalıcı hasarlar bırakacağı aşikar. Öte yandan böyle dönemler kronik sorunların çözümü için de önemli fırsatlar içeriyor. Umarım 2008’de kaçan yenilenme fırsatı bu kez kaçırılmaz ve dünya ekonomisinin kendi kendisini yenileyen krizler üreten yapısı güncellenebilir.
