Sahip olduğu 100 milyona yakın belgeyle dünyanın önde gelen arşivlerinden biri olan Başbakanlık Osmanlı Arşivleri, bugünlerde ilgi çekici bir sergiye ev sahipliği yapıyor. 30 Haziran'a kadar açık kalacak İstanbul-Moskova İlişkileri Tarihi sergisi 15. yüzyıldan 17. Yüzyılın sonuna kadar Türk-Rus ilişkilerini diplomatik belgeler üzerinden ele alıyor. Türk tarih yazımı için şaşırtıcı bilgi ve belgelere ev sahipliği yapan sergi aynı zamanda Osmanlı arşiv belgeleri konusunda son derece zengin olan Rus arşivlerini de Türk araştırmacılara yaklaştırıyor. Belge, resim, harita ve fermanların bulunduğu sergiyi ve Rusya'daki Osmanlı arşivlerini konuştuğumuz Rusya Devlet Arşivleri Genel Müdürü Andrey Nikolaevich, Moskova'daki arşivlerde Osmanlı'ya ait henüz hiç çalışılmamış yüz milyonlarca belge olduğundan söz ediyor. Yanlış duymadınız, yüz milyonlarca belge!
Burada olanlar büyük parçanın sadece çok küçük bir bölümü. Bu sergi belki buna ilişkin dikkatleri çekmemizi sağlayabilir. Sizin de bildiğiniz gibi Osmanlı-Rus ilişkileri 500 yıllık bir geçmişe sahip. Burada diplomatik yazışmalar bulunuyor. Rusya, arşivciliğe büyük önem verdiği için özenle koruduğu tüm belgeleri araştırmacılar için açmaya hazır. Bu sergi de bunun ilk adımı oldu. Sadece burada sergilenen belgeler üzerinden bile Türk-Rus dostluğunun ve ilişkilerinin çok köklü bir tarihi olduğu anlaşılacaktır.
Yani açıkçası hepsi benim için ilgi çekici. Yine de bir tane söyleyeyim, sizde olmayan Sultan Dördüncü Murad'ın yeni Çar için gönderdiği bir tebrik mektubu var şimdi burada sergilenen. Hem içeriği hem de teknik özellikleri itibariyle gerçekten önemli bir evraktır o. Tabi bu Türkiye'de yok, aslı Moskova'da bu belgenin.
15. yüzyıldan itibaren diplomatik evraklar çok iyi saklandı Rusya'da. Biliyorsunuz işgale de uğramadı Rusya, bu sayede önemli bir arşive sahip olduğumuzu söyleyebiliriz. Mesela bu sergide de bulunan Türkler ile Ruslar arasındaki en eski diplomatik yazışmanın orijinali çok iyi korunmuş durumda.
Çar Aleksey Mihayloviç'e 1672 yılında sunulmuş el yazma bir kitap bu. O dönemde tüm dünyadaki kralların portre ve biyografilerinin yer aldığı, kökenlerinin anlatıldığı, tüm devletlerin amblem ve bayraklarının gösterildiği bir çalışma. 50'nin üzerinde devlet ve kral var burada. Egemenlerin Kökenleri ya da Soyların Tarihi diye de çevirmek mümkün. Sultan Dördüncü Mehmed'in gerçek portresi ve amblemi de var tabi bu kitapta.
Tabi bilemiyorum o kadar ama demek ki Rusya'da böyle bir görüntü o zaman da varmış. O zamanki Rus Dışişleri Bakanlığı tarafından hazırlatılmış ve bir yıl içinde bitirilip Çar'a sunulmuş bir eser.
Yıllarca sürecek bir çalışmayla ancak envanteri çıkarılabilecek kadar çok sayıda evraktan söz etmeliyiz. Bakın yüz milyonlarca Osmanlı belgesinden söz ediyorum. İnanılmayacak kadar çok. Hiçbiri Türk araştırmacılar tarafından çalışılmamış, hiçbiri Türkçeye çevrilmemiş çok fazla evrak ve belge… Bunlar arşivlerimizde ve biz Türk araştırmacıları bekliyoruz. Bu belgelerin Türkçeye çevrilmesi gerekiyor. Kapılarımız açık, yeter ki gelip çalışsınlar.
Ticaret. İkisi de değil, belge ve evrakların ana konusu ağırlıklı olarak Rusya ile Türkiye arasındaki ticari ilişkiler.
Dünyaca ünlü romancı N. Tolstoy'un büyük büyük dedesi P. A. Tolstoy'un İstanbul'da elçi olarak görev yaptığı yıllarda kişisel olarak aldığı notlar yanında, Rusya'ya gönderilmek üzere günlük raporlar da kaleme aldığını sergideki evraklardan öğreniyoruz. Raporlarında Türkiye'deki ticari ve askeri gemilerin özelliklerini, kapasite ve niteliklerini anlatan Tolstoy, askeri gemilerin kaç toptan oluştuğuna, yaş ve niteliğine kadar ayrıntılı bilgiyi Rusya'yla paylaşmış.
Rusya'nın protokol kurallarının çok katı ve net olduğunu söyleyen Nikolaevich, her ülkeye gönderilecek mektuplar için o ülkenin statüsüne göre şablonlar oluşturulduğunu söylüyor. Nikolaevich'in belirttiğine göre Osmanlı için kullanılan altın işlemeli mektup şablonu, birinci sınıf protokolü temsil ediyor.
Ay Yıldız ambleminin Osmanlı döneminde resmi olarak ilk kez 1700'lü yılların sonunda kullanıldığı biliniyordu. Fakat Rus arşivlerinde ortaya çıkan belgeden birebir aynısı olmasa da Ay Yıldızlı bayrağın daha önce Dördüncü Mehmet döneminde kullanılmış olabileceğine dair bir bilgiye rastlıyoruz. Titulyarnik (Yüksek Rütbeliler) kitabında, 'Dördüncü Mehmed'in amblemi' olarak gösterilen belge, ilk örnekleri Göktürk'lere kadar uzanan hilal ve yıldızdan oluşan 'Türk Bayrağı'nın Osmanlı'da resmi olarak 1700'lü yılların sonunda kullanıldı bilgisini de düzeltiyor. Kitap 1672 tarihinde Çar'a sunulmuş.
