Hafta başında tarihte ilk kez yaşanan bir olaya şahitlik ettik. Batı Teksas tipi olarak bilinen ve WTI olarak adlandırılan petrolün Mayıs teslim fiyatı eksiye düştü. Evet yanlış okumadınız fiyat petrol piyasasında negatif olarak fiyatlandı. Bu durum petrol ile ilgili literatürde uzun süre yer işgal edecek nadir olaylardan birisi olarak tarihe geçti. Bu konunun detaylarına bakmadan önce petrol fiyatlamasında 1973 yılında yaşananları kısaca hatırlayalım.
Takvimler 1973 yılının 6 Ekim gününü gösterdiğinde patlak veren ve 26 Ekim’e kadar devam eden Sina Yarımadası ile Golan Tepeleri’nde İsrail ile Mısır ve Suriye arasında geçen Dördüncü Arap İsrail Savaşı her şeyin fitilini ateşledi. Bu savaşta ABD’nin açıktan İsrail’e destek olması neticesinde Petrol İhraç Eden Arap Ülkeleri Birliği üyesi ülkeler 15 Ekim 1973’te başta ABD olmak üzere İsrail’e destek olan ülkelere petrol satmama kararını açıkladılar. 16 Ekim 1973’te ise OPEC petrol üretimini düşürüp, ABD ve Hollanda’ya petrol sevkiyatını durdurdu. Özetle hem İsrail’e destek veren ülkelere uygulanan ambargo hem de petrol arzının ciddi derecede azaltılması fiyatlarda astronomik artışlara yol açtı. Paris’te yerleşik Uluslararası Enerji Ajansı’nın da kurulmasına neden olan bu gelişmeler ve bu gelişmeleri takiben petrol fiyatlarında yaşanan ciddi artışlar özellikle petrolde ithalata bağımlı ülkelerin hafızasında kötü birer anı olarak yer almaktadır.
Yukarıda kısaca 1973 yılında petrol piyasasına etki eden piyasa dışı bir olayın fiyatları nasıl fırlatabildiğini izah etmeye çalıştım. Ancak 20 Nisan 2020 günü bu kez petrol fiyatlarında şahit olduğumuz şok, fiyatın aşırı yükselişi değil tam tersine fiyatın eksiye düşmesiydi. COVID-19’un küresel ekonomide açtığı yaralar ve petrol talebindeki belirgin düşüşe bağlı olarak WTI petrolün Mayıs teslimi fiyatı varil başına (eksi) –40 dolara kadar düştü. Elbette petrolde negatif fiyatların kalıcı olması mümkün değil. Zira bu WTI petrole ilişkin bir konu. Peki nasıl oldu?
Bir süredir aşağı yönlü baskılanan petrol fiyatları COVID-19’un ekonomiler üzerinde oluşturduğu yeni baskı neticesinde oldukça düşük sayılabilecek seviyelerde seyrediyordu. Zaten OPEC üyeleri ve Rusya da arz kesintileri yaparak fiyatları artırmak için bir dizi toplantı yapmış sonuç alamayınca da Trump devreye girmişti. Bununla beraber WTI petrolün fiyatlamasına ilişkin özel duruma da bakmak lazım. WTI petrol, bir emtia olmanın yanı sıra önemli bir yatırım aracı olarak değerlendiriliyor. WTI petrolü vadeli kontratlarla alıp satan yatırımcılar var. Bunlar ağırlıklı olarak vade bitiminden önce kontratlarını ileri tarihli kontratlarla yenileyerek fiziki olarak varilleri görmeden değişim yaparak kağıt üzerinde işlem yapıyorlar. 20 Nisan günü WTI için yapılan Mayıs kontratlarının son günüydü. Talebin düşük ve depoların ağzına kadar dolu olduğu bu günlerde, vadesi bitmeden elden çıkarılamamış bir kontratın sahibi petrolü fiziki olarak teslim almamak için petrolü almak isteyene para ödemeye razı oldu. Bu durum WTI petrolün varil fiyatının – 40 Dolar’ı görmesi ile neticelendi.
Tarihte ilk kez olan negatif petrol fiyatı durumunun WTI petrol fiyatına özel bir durum olduğunu ve fiyatın negatifte kalıcı olmayacağını unutmamak gerekir. Ancak petrol piyasasına yeni bir şok dalgası gönderdiğini de göz ardı edemeyiz. Örneğin; COVID-19’un ekonomilere negatif etkileri olacağını öngördüğümüz bir dönemde ekonomiye etki eden ekonomi dışı bir faktör olarak, oluşturduğu piyasa anomalisine bir örnek eklenmiş oldu. WTI Haziran teslimli kontratlarının fiyatlanmaya başladığı bu ilk günlerde (yazıyı yayına gönderdiğim sıralarda) 11 doları gördüğümüzü de dikkate alırsak, birkaç kere daha WTI’nın ileri tarihli kontratlarının negatif fiyatları görmesi de muhtemel. Salgın tamamen kontrol altına alınıncaya kadar daha önce şahit olmadığımız benzeri olayları yaşamamız da mümkün.
