İstanbul’un ortasında, Taksim’de bir kafede oturuyorum. Bir yanda Bienal dedikodusu yapanlar var, diğer yanda Arjantin Sineması Kuşağı için bilet arayanlar bekliyor. Kitabevleri sanat kitaplarıyla dolu. Bazıları modern sanattan bahsediyor, bazıları klasik akımları anlaşılır kılıyor. Bazılarıysa sadece eğlenceli vakit geçirmeye yarayacak türden… Sanata olan ilgimiz ideal düzeyde değil ancak son dönemde kayda değer biçimde arttığını söylemek gerekiyor. Farklı sanat etkinlikleri, galerilerin, fuarların önündeki kalabalıklar, sanat profesyonelleri dışında sanatla ilgilenmek isteyen insanların sayısında artış olduğunu gösteren küçük örnekler. Peki nasıl oldu da sanatla ilgilenen insanlar arttı, sanat kitapları da birden daha görünür oldu?
Sanat eleştirmeni ve küratör Alistair Hicks, Küresel Sanat Pusulası isimli kitabında, İstanbul’un sanat dünyasının barometrelerinden biri olduğunu, sanatın gelecekte alacağı yönün kısmen Türkiye’nin ellerinde olduğunu söylüyor. İstanbul ve Türkiye sanat pazarı için alternatif bir merkez. Zaten bunu son dönemde iyiden iyiye hissediyor, görüyoruz. Özellikle bu ayla birlikte kültür sanat sezonuna hızlı bir giriş yapıldı. Bu sadece ulusal değil, uluslararası medyanın da dikkatini çekmiş durumda. Bineal hazırlıkları, açılışlar, Contemporary Istanbul heyecanı derken sonbaharda sanatın sesinin çok güçlü çıkacağını şimdiden anlamış olduk. Tabi sanat sadece Eylül’de kalmıyor. Tüm yıla yayılan farklı organizasyonlar söz konusu. Haliyle yetişkin okurun ilgisi de bu yöne kayıyor. Bir yanda sanat etkinliklerine gösterilen ilgi artarken diğer yanda sanat kitaplarının daha görünür oluyor. Bu kitapların sadece akademik içerikli, zor anlaşılır eserler değil. Aralarında sanatla yeni ilgilenmeye başlamış kimseler için hazırlanan kitaplar da var.
Aslında son dönemde en dikkat çekici sanat kitapları sanatçı serileri. Bu tür kitaplar genelde yabancı eserlerin Türkçe edisyonları. Dikkat çeken kitaplar arasında Hep Kitap’ın ‘işte’ serisi var. İngiliz yayınevi Laurence King’in ‘This is…’ kitapları serinin orijinali. Türkçeye kazandırılan bu kitapların her birinde ayrı bir illüstratör ve yazar çalışmış. Sanatçıların eserlerine de önemli bir alan ayrılmış olması dikkat çekiyor.
Benzer bir çalışma da İş Bankası Kültür Yayınları’na ait olan ‘500 Görsel Eşliğinde Yaşamı ve Eserleri’ serisi. Yayınevi bu serinin kitaplarını dört yıldır basıyor. Sanatın ortaçağdan başlayıp günümüze ulaşan yolculuğunu anlatan bu kitaplar iki bölümden oluşuyor. İlk kısımda yazarların hayatları ve eserleri, tartışılırken ikinci kısım sanatçıların eserlerine yer veriliyor.
Literatür Kitap’ın Mini Sanat serisi de bu anlamda akılda kalıcı bir iş. Kitap, hacmi daha küçük olmasına rağmen Picasso, Dali, Monet ve daha birçok sanatçının dönemine ve geleceğe sunduğu katkıları görebilmek mümkün.
Daha ziyade profesyonel müzisyenlere hitap eden eserler basan Pan Kitap da son dönemde sanatı halka, müziği anlamak isteyenlere yönelik eserler çıkartmaya başladı. Rimski Korsakov’un Yaban Arısı, Zahmetsiz Ustalık bunlardan öne çıkanlar. Kara Plak Yayınları da benzer bir çaba içinde. Yayınevi, Bob Dylan, Leonard Cohen kitaplarıyla müzik piyasasının gündemini yakalarken Caz Çok Zor ve On İki Ölçülük Blues gibi yayınlarla yetişkin okura alternatif eserler sunuyor. Encore Yayınları’nın müzik kitaplarını da buraya eklemek gerek: David Bowie ve Miles Davis kitapları yine farklı müzik türlerine ilgi gösterenler için önemli eserler.
Normalde popüler edebiyat eserleri basan Domingo Yayınları da bu rüzgardan etkilenmişe benziyor. İşte Bunlar Hep Sanat ve 50 Sanat Fikri isimli iki kitabın genel amacı sanatla ilgilenmeye başlayan okura ulaşmak. 50 Sanat Fikri isimli kitabın tanıtımı da tam bunu anlatıyor: “Kabul edelim, bir sanat müzesi ziyareti ilham verici bir deneyim olabileceği gibi feci sıkıcı bir hal de alabilir. Sırf sanat eseri diye baktığımız her resim ya da heykeli seveceğiz diye bir kaide yok elbette. Ama şu da gerçek: Baktığımızın arkasındakini görmemizi sağlayacak bilgiye sahip olmak, o eseri başka türlü görmemize, anlayabilmemize ve hatta ondan etkilenebilmemize sebep olabiliyor.”
İletişim Yayınları’nın Sanat Hayat kitapları da derinlikli bir sanat algısı oluşturmak için biçilmiş kaftan. Sanat A.Ş., Çağdaş Sanat Nedir?, Estetiğin Huzursuzluğu öne çıkan eserlerden. Modern sanatı daha iyi anlamak, tanımlamak için başvurulabilecek diğer bir eser de, Ayrıntı Yayınları’ndan çıkan Bunu Ben de Yaparım! isimli çalışma. Kitap aslında modern sanatın neden zor olduğu ve neyin sanat olduğuna, neyin olmadığına kim karar verdiği gibi soruların yanıtlarını veriyor.
Yapı Kredi Yayınları’nda sanatın her alanıyla ilgili dikkat çekici eserler göze çarpıyor. Çizgi Roman sanatından duvar resimlerine geniş bir yelpaze var. Tabi çağdaş sanat ve geleneksel sanatlar da buna dahil. “Peki, Galericiler Bu İşe Ne Diyor?” , modern sanatı irdeleyen “Pardon Neye Bakmıştınız?” ve Küresel Sanat Pusulası gibi çağdaş sanat gündemine ilişkin söz alan yazarların eserleri son dönemde piyasadaki yerini almış. Sel Yayıncılık’tan çıkan Ters Dönmüş Bir Kaplumbağa İle Sanat Üzerine Konuşmalar kitabı da Türkiye’deki çağdaş sanat üzerine farklı manzaralar sunuyor.
Profil Yayınları’nın çizim kitapları da bu furyaya eklemlenebilir. Profesyonel olarak değil, amatör olarak resme ilgi duyan, bu yöndeki yeteneğini geliştirmek isteyenlere Herkes Çizim Yapabilir, Yaratıcı Çizim gibi kitaplar hitap ediyor. Aynı yayınevinin Gürhan Yücel imzalı ARS – İlkelden Moderne Sanatın Tasarımı isimli kitabı da insanlık serüveni boyunca sanatın tasarımına ışık tutuyor. Yine geçen yıllar satış rekoru kıran EDAM Yayınları arasında çıkan Gizemli Bahçe boyama kitabının insanların resim merakını nasıl ortaya çıkardığını unutmayalım.
Piyasada olan sanat kitaplarının önemli bir kısmı da çocuklara hitap ediyor. Pan Kitap’ın sahiplerinden Ferruh Gençer, farklı nedenlerle sanattan uzak kalan insanların çocuklarına ‘iyi yetişmeleri için’ bu kitapları aldıklarını söylüyor. Müzelere, çeşitli etkinliklerin ziyaretçilerine baktığımızda çocukların önemli bir sayı oluşturduğunu görüyoruz. Çocuklar için sanatı anlama üzerine kurulu kitapların dışında, ünlü sanatçıların çocuk kitaplarının yeni baskılarını da raflarda görmek mümkün. Pablo Neruda’dan Bir Yıldız’a Övgü, Jose Saramago’dan Suların Sessizliği, Dino Buzzati’nin Ayıların Meşhur Sicilya Baskını öyküsü, T.S. Eliot’un İhtiyar Fare’nin Kediler Kılavuzu kitabı çocuklara sanatın kapısını aralayan eserlerden. Yine Pan Kitap’tan çıkan, Süreyyya Evren’in hazırladığı Osman Hamdi Bey’den Picasso’ya Çocuklar İçin Sanat adlı çalışma hem tasarımı hem de içeriğindeki eğlenceli etkinlik önerileriyle dikkat çekici.
Dünyanın en önemli sanat adamlarından Heinrich Wölfflin’in Sanat Tarihinin Temel Kavramlarına Giriş kitabı da bu kitaplar arasında sayılmalı. Hayalperest Yayınevi tarafından basılan bu eser, temel sanat kitaplarından. Yine aynı yayınevinin bastığı Osman Erden’den Modern Sanatın Kısa Tarihi, Ayla Ersoy’dan Sanat Kavramlarına Giriş’in de sanatı sil baştan öğrenmeye, anlamaya çalışan yetişkin okura ciddi bir veri sağlayacak türden. Yıllardır onlarca tekrar baskı yapan, Remzi Kitabevi’nin yayınladığı E. H. Gombrich’in Sanatın Öyküsü de geçtiğimiz yıl, cep boy olarak yeniden basıldı. Daha fazla okura ulaşmak için yarı fiyatla piyasaya sunulan eser sadece sanata yeni başlayanlar için değil, her kesimden okur için bir baş yapıt. User’s Manual 2.0 Kullanma Kılavuzu 2.0, çok yazarlı ve çok sayfalı bir kitap olarak geçmişten bu yana Türkiye’de güncel sanatın tarihini ortaya koyuyor. Enis Batur’un hazırladığı Rönesans’ın Serüveni ise farklı kalemlerden çıkan makalelerle sanat tarihine ışık tutmaya çalışıyor. Kitap, Sel Yayınları’ndan çıkmıştı.
Klasik Yayınları’ndan çıkan Ayşe Taşkent ve Nicole Kançal-Ferrari’nin yazdığı Tasvir isimli çalışma da İslam sanatlarının mirasını ve bu konuyla ilgili yapılan tartışmaları anlamak, yeni bakış açıları geliştirmek için önemli bir kaynak. Everest Yayınları ise Everest Sanat’ın ilk kitaplarını yeni dönemde okurla buluşturuyor. Daha önce Leonardo Da Vinci’nin Aklın Uçuşları, Obsidiyen Kafa Picasso gibi kitapları basan yayınevi şimdi de Octavio Paz’dan Marcel Duchamp Çırılçıplak Soyulmuş Görüntü ve Peter Gay’in Modernizm kitaplarını çıkarıyor. Yayın alanını sanat olarak belirleyen Corpus Yayınları’nın Sanat Kazası kitabı da listeye ekleyelim. Ebru sanatında öncü olan Alparslan Babaoğlu imzalı Türk Ebrusu, Klasik Türk Sanatları Vakfı arasından okura ulaştı.
Alfa Yayıncılık’tan Ayşecan Ay’ın çevirisiyle yayımlanan Sinema Kitabı da keyifli sinema çalışmalarından biri. Eser, sinemayla yeni ilgilenmeye başlayanlar için bir giriş kitabı olmaya aday. Kitapta yönetmenler, filmler hatta replikler, akılda kalıcı yorumlar bulmak mümkün. Her ne kadar uzun süredir basılıyor olsa da bu nokta Kabalcı tarafından basılan Dünya Sineması ve Giovanni Scognamillo’nun yazdığı Türk Sinema Tarihi’ni de anmak gerekir. Agora Kitaplığı da yine sinema kitaplarıyla dikkat çekiyor. İyi Bir Senaryoyu Harika Hale Getirmek yayınevinin geçtiğimiz yıl bastığı çalışmalardan. Geçtiğimiz ay çıkan ve Federico Fellini’nin kendi sinemasını anlattığı Sinema İçin Doğmuşum da beyazperde ile ilgilenenlerin dikkatini çekecek işlerden.
Koç Vakfı Yayınları’ndan çıkan Baki Muhabbet, 1890-1960 arası dönemi kapsayan eski yazı mektuplarından oluşan özel bir seçki sunuyor. Yine vakıf tarafından basılan İroni ve Gerilim İkinci Dünya Savaşı Yıllarında İstanbul’da ve Ankara’da Savaş Algısı isimli kitap ise dönemin baskı, broşür, afiş ve benzeri tasarımları eşliğinde ülkedeki savaş algısı konu ediniyor.
Türkiye’de gelişen sanat piyasasının bir diğer ve önemli yansıması da alternatif sanat(çı) kitapları. Yani birer sanat eseri olarak kurgulanan ve üretilen kitaplar. Bu kitaplar yalnızca tek nüsha olarak da üretilebiliyor, sınırlı sayıda da üretilebiliyor. Çoğunlukla İstanbul çevresinden genç sanatçıların yürüttüğü bu çalışmalar, kendi aralarında oluşturdukları kolektiflerle devamlılıklarını sağlıyorlar. “bandrolsüz” en aktif kolektif diyebiliriz. Bir, iki bazen de daha fazla sanatçıdan oluşan “bakkal”,”torna”, onagöre”, RecCollective” ya da “Too Many Books”, kendi sanat üretimlerine paralel olacak şekilde kitap, albüm ya da dergi yayımlıyor.
Diğer yandan Aslı Çavuşoğlu gibi kimi üretim ve performanslarını kitaplaştırıp bağımsız üretim yapan güncel sanatçılar arasında. “Murder in three acts” (Üç Perdelik Cinayet) bu tür yayımlardan sadece bir tanesi.
Türkiye Yayıncılar Birliği’nin Kitap Pazarı Raporu’na göre 2016’da Edebiyat- Sanat alanında 9 bin 166 esere ISBN numarası verilmiş. Bu eserler toplamda 20 milyon 226 bin 792 satışa ulaşmış. Elbette bu eserlerin önemli bir kısmının roman, öykü ve şiir olduğunu söylememiz mümkün. Sadece sanat kitaplarına dair yapılmış bir araştırma olmasa da bu veri edebiyat ve sanat alanında verilen eserlerde dikkat çekici bir rakama ulaşılmış olduğu gösteriyor. Raporun genelinde, önceki yıla göre kitap üretiminin 7.4 oranında arttığı da söylenmiş.
